Blisko 4 miliardy złotych to wsparcie ze środków Unii Europejskiej dla ponad 50 projektów realizowanych przez Wody Polskie w całym kraju! Dzięki różnym unijnym programom dofinansowań zmieniamy nasz kraj i gospodarkę wodną – czynimy go bardziej odpornym na skutki zmian klimatycznych, a także bardziej przyjaznym dla środowiska naturalnego oraz atrakcyjnym turystycznie. Efekty inwestycji dotowanych przez Wspólnotę możemy zobaczyć w wielu miejscach – polder Racibórz Dolny, śluza Guzianka II, flota nowoczesnych lodołamaczy, czy przepławki na Białej Tarnowskiej – to tylko przykłady szeregu naszych wspólnych działań na mapie Polski, które wdrażają Wody Polskie – największa instytucja odpowiedzialna za gospodarkę wodną kraju.
Krajowa gospodarka wodna przez kilkadziesiąt lat była zaniedbana i niedoinwestowana. W wielu regionach kraju istniejąca na rzekach infrastruktura ma co najmniej kilkadziesiąt lat. Wiele obiektów hydrotechnicznych wymaga remontu i modernizacji, zwłaszcza tych dotyczących bezpieczeństwa wodnego mieszkańców. Dzięki środkom z Budżetu Państwa i wsparciu środków unijnych możemy dogonić te opóźnienia i realizować ambitne inwestycje – przeciwpowodziowe, przeciwsuszowe, żeglugowe i prośrodowiskowe. Według danych GUS, w latach 2000-2017 wydatki na krajową gospodarkę wodną (bez celów wodociągowo-kanalizacyjnych) wyniosły blisko 20 mld zł. Aktualnie Wody Polskie prowadzą inwestycje na większą kwotę, w czym widoczne wsparcie niosą dotacje z UE. Dzięki nim, ukończyliśmy już prawie połowę projektów realizowanych przy partycypacji środków europejskich.
Pieniądze z UE… czyli skąd?
Wody Polskie są beneficjentem funduszy europejskich, jednak ich źródło nie jest takie same. Dotacje pochodzą ze zróżnicowanych instrumentów finansowych1 i są przyznawane w zależności od tego, czy dana inwestycje wpisuje się w cele założony przez unijny program. Należą do nich:
-
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020 (POiIŚ 2014-2020)
-
LIFE
-
Łącząc Europę (CEF)
-
Regionalne Programy Operacyjne (RPO)
Instytucjami pośredniczącymi w przekazywaniu funduszy europejskich dla Wód Polskich są Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Centrum Unijnych Projektów Transportowych i urzędy marszałkowskie.
Unijne środki pozwalają na skok jakościowy w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej
Powódź, obok suszy, jest jednym z najbardziej dotkliwych i niebezpiecznych zjawisk naturalnych. W Polsce na terenach zagrożonych występowaniem powodzi mieszka nawet 15 mln ludzi! Wielu ludzi pamięta jakie spustoszenie wyrządził ten żywioł w 2010, czy 1997 roku podczas Powodzi Tysiąclecia. Doświadczenia tamtych lat, a także coraz częstsze występowanie opadów nawalnych i konieczność dostosowania, zwłaszcza miast, do zmieniających się warunków klimatycznych sprawiają że inwestycje przeciwpowodziowe są absolutnym priorytetem. Dzięki Funduszom Europejskim, możemy domknąć kompleksowy system zabezpieczeń powodziowych w dorzeczu Odry i Wisły i zwiększyć zasadniczo poziom bezpieczeństwa mieszkańców. Co ważne, dzięki tym środkom, możemy tworzyć zabezpieczenia w newralgicznych miejscach, które wcześniej były pozbawione ochrony!
Racibórz Dolny – sztandarowy projekt przeciwpowodziowy
Budowa Raciborza Dolnego, największego obiektu hydrotechnicznego w Polsce, nie byłaby możliwa bez środków europejskich, które stanowiły blisko 1/3 budżetu projektu. Polder ukończony w lecie 2020 roku chroni 2,5 mln mieszkańców trzech nadodrzańskich województw: śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Jego pojemność to 185 mln m3, co pozwala na przechwycenie fali z Powodzi Tysiąclecia. Zbiornik umożliwia spłaszczenie fali powodziowej oraz opóźnia moment dojścia fali odrzańskiej do ujścia Nysy Kłodzkiej, zmniejszając tym samym prawdopodobieństwo nałożenia się dwóch kulminacji fal. O tym jak potrzebna była to inwestycja, przekonaliśmy się już kilka miesięcy po jej zakończeniu. W październiku 2020 roku zbiornik przechwycił nadmiar wód z Odry, co uchroniło przed ryzykiem powodzi tereny położone poniżej, począwszy od Raciborza przez Opole, na Wrocławiu kończąc. Pierwszy raz w historii dorzecza górnej Odry, przez koordynację pracy 5 zbiorników, możliwe stało się systemowe sterowanie przepływem w czasie wezbrania.
 |
 |
 |
| Polder Racibórz Dolny. Fot. Wody Polskie | ||
Nowoczesna flota lodołamaczy – chroni zimą, służy latem
Osiem lodołamaczy zbudowanych w stoczniach w Polsce – Ocelot, Tarpan, Puma, Manat, Narwal, Nerpa, Sokół i Orkan – to nowoczesne jednostki IV generacji doskonale przystosowane do warunków panujących w swoich miejscach operowania – Odrze Granicznej, Dolnej Wiśle i Zbiorniku Włocławskim. Zastąpiły one wysłużone statki, liczące kilkadziesiąt lat, wprowadzając prawdziwy jakościowy skok.
Zmodernizowana flota pozwala skuteczniej przeprowadzać akcje lodołamania i zapewnić większe bezpieczeństwo mieszkańcom, a także… większy komfort załóg! Dzięki zastosowanej technologii lodołamacze są przyjazne środowisku - zużywają mniej paliwa i są energooszczędne. Wyróżniają się też wielofunkcyjnością - oprócz zapewnienia zimowej osłony przeciwpowodziowej przez kruszenie i odprowadzanie lodu, pełnią też funkcje ratownicze, przeciwpożarowe, holownicze, badawcze i patrolowe.
 |
 |
 |
| Lodołamacze dla Włocławka, Gdańska i Szczecina. Fot. Wody Polskie | ||
Ich budowa w zdecydowanej części została sfinansowana ze środków unijnych. W akcji mogły zaprezentować się podczas sezonu 2020/2021 kiedy po kilku cieplejszych latach mieliśmy do czynienia z prawdziwą zimą. Nowe lodołamacze z Gdańska i Warszawy wzięły udział w kruszeniu pokrywy lodowej na Wiśle w okolicach Włocławka i Płocka, chroniąc mieszkańców przed powodzią zatorową. Do końca 2021 roku zakończono modernizację floty i wszystkie nowe lodołamacze weszły do służby. Dzięki ich pracy ponad 2 mln mieszkańców nadodrzańskich i nadwiślańskich miejscowości otrzymało skuteczną ochronę przeciwpowodziową w czasie zimy.
Inwestycje przeciwpowodziowe chronią mieszkańców lokalnie i wpisują się w kompleksowy system zabezpieczeń całej Polski
Fundusze Europejskie mają kluczowe znaczenie w zwiększaniu bezpieczeństwa mieszkańców Polski przed powodzią. Realizacja zadań przeciwpowodziowych chroni nie tylko życie ludzi, ale również ich mienie – to inwestycja w przyszłość i dodatkowe setki miliardów zł dla gospodarki narodowej, których nie trzeba przeznaczać na usuwanie skutków tego niszczycielskiego żywiołu. Ochrona przeciwpowodziowa z założenia służy też celom środowiskowym, gdyż fala powodziowa dewastuje obszary przez które przechodzi, jej wody są zanieczyszczone zaś perspektywa zalania oczyszczalni ścieków, czy zakładów przemysłowych stanowiłyby prawdziwą katastrofę dla ekosystemu.
Projekty przeciwpowodziowe są kompleksowe i spójne, wykorzystują najnowsze technologie i są dostosowane do panujących w danym miejscu warunków. Poszczególne elementy są ze sobą powiązane i współpracują, np. systemy wałów przeciwpowodziowych z przepompowniami i zbiornikami, czy lodołamacze ze stopniami wodnymi i zabudową hydrotechniczną rzek, a wszystko to koordynowane przy wsparciu systemów teleinformatycznych. Zgodnie z unijnymi wymogami, tam gdzie to możliwe stawiamy na retencję dolinową - poszerzamy naturalne tereny zalewowe przez oddalenie wałów przeciwpowodziowych od koryta rzeki, lub tworzymy poldery.
Wody Polskie prowadzą szereg inwestycji na południu Polski, w najbardziej zagrożonych powodzią obszarach kraju, ale dotacje z UE pozwalają również na przeprowadzanie prac na Pomorzu, Mazowszu czy Ziemi Świętokrzyskiej.
Na Śląsku kończymy modernizację Wrocławskiego Węzła Wodnego, która ma na celu wzmocnienie ochrony mieszkańców aglomeracji wrocławskiej przed falą wezbraniową na Widawie – dopływie Odry. Rozbudowywany na odcinku 11 kilometrów system zabezpieczeń zapewni skuteczną ochroną przed powodzią dla mieszkańców stolicy województwa dolnośląskiego i okolicznych gmin. Dolina Widawy jest cenna przyrodniczo, dlatego współpraca z eksperckim zespołem przyrodników jest tutaj kluczowa. W ramach projektu Wody Polskie zleciły szereg działań łagodzących i kompensacyjnych, m.in. ochronę zadrzewień i siedlisk zwierząt, budowę oczek wodnych kształtowanych w sposób stwarzający siedliska rozrodcze dla płazów i służących małej retencji, tworzenie budek lęgowych dla ptaków i nietoperzy, czy odtwarzanie lasów łęgowych przez nasadzenia rodzimych gatunków drzew.
 |
 |
| Słubice - zabezpieczenia przeciwpowodziowe oraz ostrogi odrzańskie. Fot. Wody Polskie | |
Finalizujemy również rozbudowę wałów przeciwpowodziowych na Odrze w Słubicach, które wzmocnią ochronę niemal 17 tys. mieszkańców. Zyska również środowisko naturalne, gdyż wał został odsunięty od koryta rzeki dla zwiększenia retencji dolinowej Odry i zachowania cennych kompleksów lasów łęgowych na tym odcinku. To zadanie w ramach którego oddajemy przestrzeń rzece i kolejny przykład tego, że duży projekt przeciwpowodziowy może być realizowany z poszanowaniem przyrody.
 |
 |
 |
| Budowa polderów Krosnowice i Boboszów oraz polder Roztoki w Kotlinie Kłodzkiej. Fot. Wody Polskie | ||
Dużym sukcesem w regionie było zakończenie budowy polderu Roztoki w Kotlinie Kłodzkiej. Ten pierwszy z systemu 4 zbiorników w sposób zasadniczy wzmocni bezpieczeństwo tego szczególnie narażonego na powodzie regionu. Polder o objętości 2,7 mln m3 bezpośrednio chroni 1200 mieszkańców. Jego budowa została zrealizowana zgodnie z wszelkimi wymogami środowiskowym. Ponad 85% czaszy zbiornika jest pozostawiona w stanie naturalnym. Konstrukcja obiektu umożliwia migrację ryb, stworzone zostały granitowe komory dla nietoperzy. Kompensacje przyrodnicze obejmowały nasadzenia ponad 21 tys. drzew iglastych i liściastych, blisko 20 tys. krzewów oraz odnowę siedlisk łęgowych i łąkowych.
Dla zabezpieczenia mieszkańców Opola kontynuujemy modernizację polderu Żelazna. Przebudowa obiektu zwiększy jego powierzchnię z obecnych 200 ha do 400 ha i zwiększy pięciokrotnie jego pojemność do ok. 10 mln m3. Długość obwałowań polderu wyniesie ponad 15 km. Inwestycja pozwoli na pełną kontrolę sterowania przepływem w sytuacji wezbrania.
W Małopolsce, na Węźle Oświęcimskim stworzyliśmy kompleksowy system ochrony przeciwpowodziowej, obejmujący modernizację wałów, a także budowę i przebudowę pompowni. Zadanie zwiększa bezpieczeństwo powodziowe ponad 12 tys. mieszkańców oraz Muzeum Auschwitz-Birkenau, które znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Inwestycja chroni obszary o dużym znaczeniu gospodarczym, środowiskowym i kulturowym. Kończymy również projekt ochrony przeciwpowodziowej Sandomierza. Współdziałające ze sobą obwałowania, 4 pompownie i wrota przeciwpowodziowe wpływają na poprawę bezpieczeństwa ponad 20 tys. okolicznych mieszkańców.
 |
 |
| Pompownie w ramach zabezpieczenia przeciwpowodziowego Sandomierza oraz Węzła Oświęcimskiego. Fot. Wody Polskie | |
Podkarpacie jest regionem szczególnie narażonym na powodzie, dlatego zrealizowaliśmy tam ważne inwestycje przeciwpowodziowe przy wsparciu środków UE. W ekspresowym tempie ukończyliśmy budowę nowych obwałowań Wisłoki i potoku Kiełkowskiego dla ochrony mieszkańców gmin Mielec i Przecław. Wały odsunięto od rzeki, co pozwala na zwiększenie powierzchni terenów zalewowych w międzywalu Wisłoki, wpływając jednocześnie korzystnie na poziom retencji dolinowej i bilans wodny. Z kolei rozbudowa wałów Trześniówki wzmocniła ochronę 4,5 tys. mieszkańców gminy Gorzyce i miasta Tarnobrzeg. Zadanie to było elementem szerszych inwestycji w regionie, który został doświadczony przez powódź w 2010 roku, dzięki którym powstało łącznie 42 km wałów przeciwpowodziowych chroniących 35 tys. ludzi.
Na Mazowszu zmodernizowaliśmy pompownię Arciechów w gminie Iłów, wpływając wpłyną na wzrost bezpieczeństwa powodziowego około 7,5 tys. osób. Kontynuujemy rozbudowę obwałowań w Dolinie Maciejowickiej nad Wisłą w celu zwiększenia ochrony tego rolniczego obszaru zamieszkanego przez ponad 7 tys. ludzi. Budujemy również poldery w województwie świętokrzyskim, w celu przeciwdziałania skutkom deszczy nawalnych i ochrony przed podtopieniami mieszkańców gmin Ostrowiec Świętokrzyski i Bodzechów.
 |
 |
 |
| Pompownia w Arciechowie oraz budowa wałów przeciwpowodziowych w Dolinie Maciejowickiej oraz nad Trześniówką. Fot. Wody Polskie | ||
Finalizujemy projekt Kompleksowego Zabezpieczenia Przeciwpowodziowego Żuław, który przyczyni się do odbudowy i modernizacji systemu ochrony przeciwpowodziowej wpływającego bezpośrednio na wzrost potencjału dla zrównoważonego rozwoju regionu. Zmodernizowaliśmy już ostrogi na żuławskim odcinku Wisły, dla zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego i ułatwienia prowadzenia akcji lodołamania. Wyremontowaliśmy i unowocześniliśmy też zabytkowy Stopień Wodny Przegalina, strategiczny punkt na mapie Żuław Wiślanych, położony na styku Wisły i Martwej Wisły. Zmodernizowany stopień łączy funkcje żeglugowe, przeciwpowodziowe, turystyczne i edukacyjne. W Przegalinie stacjonują gdańskie lodołamacze, zaś górne wrota śluzy obiektu pełnią jednocześnie funkcje wrót przeciwpowodziowych. Na ukończeniu jest budowa wrót sztormowych na rzece Tudze. Będą zabezpieczać obszar 100 km2 zamieszkany przez 15 tys. osób, w tym mieszkańców Nowego Dworu Gdańskiego. Wrota będą sterowane ręcznie i automatycznie i zamykane w razie zagrożenia powodziowego od strony wód sztormowych.
 |
 |
 |
| Kompleksowe Zabezpieczenie Przeciwpodzoiowe Żuław - ostrogi wiślane, stopień wodny Przegalina, wrota sztormowe na Tudze. Fot. Wody Polskie | ||
Inwestycje przeciwpowodziowe przy wsparciu środków unijnych realizujemy również w województwie zachodniopomorskim. Należą do nich zabezpieczenie przed powodzią miasta Darłowo, odbudowa obwałowań na obszarze zarządów zlewni w Szczecinie i Stargardzie, a także ochrona przeciwpowodziowa zlewni rzeki Iny z uwzględnieniem jej środowiskowych uwarunkowań.
Unia Europejska wspiera rozwój żeglugi śródlądowej i turystyki wodnej
Według „Białej Księgi Transportu” przyjętej przez Unię Europejską, do 2030 roku 30% transportu towarów, na odległość większą niż 300 kilometrów, należy przenieść z dróg na szlaki wodne lub kolejowe. Do 2050 roku tą drogą powinien być przewożony co drugi ładunek. Rozwój transportu śródlądowego to możliwość korzystania z niskoemisyjnego transportu drogą wodną, z korzyścią dla środowiska. Ponadto to także szansa na rozwój portów, gdyż niemal 95% transportu towarów na świecie odbywa się drogą morską, zatem zapewnienie sprawnego zaplecza logistycznego jest kluczowe. Nowoczesne porty multimodalne łączą transport morski, żeglugi śródlądowej, kolejowy i drogowy i budują potęgę ekonomiczną państwa. Aspirują do nich również polskie porty w Szczecinie i Świnoujściu, a inwestycje realizowane przy unijnym wsparciu, m.in. zgodnie z polsko-niemiecką umową z 2015 roku, zakładają przywrócenie III klasy żeglowności przez niemal cały rok na wybranych odcinkach Odry. Zwiększy to nie tylko bezpieczeństwo powodziowe, przez zapewnienie odpowiedniego toru wodnego dla lodołamaczy, ale umożliwi również ruch barkom o ładowności do 700 ton! Środki unijne to także turystyka wodna. Ich udział pozwala zmieniać oblicze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich przez budowę oraz modernizację infrastruktury w celu zapewnienia komfortu i bezpieczeństwa użytkownikom wód. To bodziec do rozwoju wodnego ruchu turystycznego, a w konsekwencji bogacenia się całego regionu.
Odra żeglugową królową polskich rzek
Dotacje UE koncentrują się przede wszystkim na inwestycjach mających na celu remoncie stopni wodnych oraz odtwarzaniu zabudowy hydrotechnicznej Odrzańskiej Drogi Wodnej. Kluczowym projektem ukończonym przez Wody Polskie jest modernizacja śluz Kanału Gliwickiego. Dzięki nowoczesnym obiektom, żeglowność tego ważnego regionalnego szlaku została podniesiona do III klasy, co znacząco usprawnia warunki transportu towarowego, poprawia bezpieczeństwo użytkowników i zwiększa przepustowość Kanału. Po wielu latach zaniedbań, ta ważna inwestycja przywróciła Kanałowi Gliwickiego jego dawną świetność i kluczowe miejsce na żeglugowej mapie Polski. Wyremontowaliśmy również jazy na stopniach wodnych Januszkowice, Wróblin i Zwanowice, co pozwala na utrzymanie stałego poziomu piętrzenia na Odrze i poprawę warunki żeglugowych, a także zapewnia niezawodną pracę urządzeń. Przebudowaliśmy też stopień wodny w Brzegu Dolnym, co miało duże znaczenie dla wodniaków, a także ekosystemu wodnego – odnowiona śluza usprawniła żeglugę, zaś nowa przepławka pozwoliła odtworzyć korytarz migracyjny dla ryb na odcinku prawie 21 kilometrów. W dalszym ciągu kontynuujemy prace na stopniu wodnym Rędzin.
 |
 |
 |
| Modernizacja jazu Dobrzeń i Groszowice na Odrze oraz śluza Nowa Wieś na Kanale Gliwickim. Fot. Wody Polskie | ||
Rozpoczęliśmy modernizację jazów na stopniach wodnych w Krępie, Groszowicach i Dobrzeniu, a także śluz w Januszkowicach i Krapkowicach dla przywrócenie żeglowności rzeki Odry na tych odcinkach. Odtwarzamy też systemy ostróg i budowli regulacyjnych na odcinkach tzw. miejsc limitujących, czyli takich, w których występują obecnie największe utrudnienia dla żeglugi. Odbudowujemy 341 ostróg zlokalizowanych na odcinku od Ścinawy w województwie dolnośląskim do ujścia Nysy Łużyckiej w województwie lubuskim. Prowadzimy też prace modernizacyjne na Odrze granicznej polegające na zapewnieniu odpowiedniej głębokości rzeki, stabilizacji warunków przepływu i likwidację miejsc zatorogennych w celu zapewnienia warunków do akcji lodołamania. Wpisuje się w to również przebudowa mostu w Podjuchach na Regalicy. Stara konstrukcja mostu z uwagi na niski prześwit i częste awarie przęsła zwodzonego wielokrotnie uniemożliwiały prowadzenie akcji lodołamania. Obiekt stwarzał poważne ograniczenia zarówno dla żeglugi śródlądowej, jak również transportu kolejowego. Modernizacja mostu na Regalicy jest więc ważną inwestycją, która w znaczący sposób usprawni ruch kolejowy i żeglugowy, a także bezpieczeństwo zimowe mieszkańców doliny Odry granicznej.
 |
 |
 |
| Budowa śluzy Krapkowice, mostu na Regalicy oraz śluzy Januszkowice. Fot. Wody Polskie | ||
Zmieniamy oblicze Mazur
Inwestycje na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich są niezbędne ze względu na silną degradację i zły stan techniczny ubezpieczeń brzegowych kanałów łączących jeziora oraz fragmentów nabrzeży jezior służących obsłudze ruchu żeglugowego. Ograniczona jest też drożność niektórych odcinków kanałów i jezior spowodowanych złym stanem technicznym urządzeń i budowli inżynierskich, takich jak śluzy, mosty, kładki. Przebudowa kanałów przyczyni się do poprawy żeglowności, wzrostu bezpieczeństwa oraz zwiększenia potencjału turystycznego regionu, z zachowaniem jego walorów środowiskowych. O konieczności i ważności inwestycji na szlaku świadczy zainteresowanie wodniaków tym regionem.
 |
 |
 |
| Śluza Guzianka II. Fot. Wody Polskie | ||
Przełomową inwestycją było uruchomienie śluzy Guzianka II – pierwszego takiego obiektu wybudowanego przez Polaków na Mazurach po II wojnie światowej. W sezonie żeglugowym 2021 przez zostało prześluzowanych przez nią prawie 13 tys. jednostek pływających, niemal dwa razy więcej niż przez „starą” Guziankę I. Pozwoliło to uniknąć wielogodzinnych kolejek oczekujących na śluzowanie. Przeprawy odbywały się na bieżąco, a wodniacy i żeglarze wielokrotnie podkreślali, że zmienił się komfort i skrócił czas samego śluzowania.
Dzięki funduszom europejskim wyremontowaliśmy już Kanał Grunwaldzki, Tałcki i Piękna Góra. Kontynuujemy modernizację kanałów Mioduńskiego, Szymońskiego, Węgorzewskiego oraz rzeki Węgorapy. Podpisaliśmy też umowę na przebudowę stopnia wodnego w Karwiku, który jest jedną z głównych budowli piętrzących decydujących o rozrządzie wody w Systemie Wielkich Jezior Mazurskich. Wyremontowane zostaną również Kanał Giżycki i śluza Guzianka I. Łączna wartość wszystkich inwestycji w regionie to ponad 300 mln zł, zaś dotacje unijne na remont samych kanałów to blisko 100 mln zł!
 |
| Kanał Grunwaldzki. Fot. Wody Polskie |
Razem z UE chronimy wodę jako strategiczny zasób
Wielofunkcyjne zbiorniki retencyjne są naszym strategicznym rezerwuarem wody, a ich rola w budowaniu bezpieczeństwa wodnego jest nie do przecenienia. Zaopatrują w wodę pitną mieszkańców dużych aglomeracji miejskich, jak np. Zalew Zegrzyński dla Warszawy, czy Jezioro Dobczyckie dla Krakowa. Produkują czystą energię elektryczną. Przeciwdziałają jednocześnie powodzi i suszy - gromadzą nadmiar wód w okresie nasilonych opadów i oddają ją do środowiska na czas suszy. Pozwala to chronić ludzi i ich mienie przed niszczycielskim żywiołem oraz zachowywać stały przepływ rzeczny, co jest kluczowe dla utrzymania życia biologicznego wodnych ekosystemów. Duża retencja współtworzy środowisko naturalne - wiele zbiorników stanowi obszary Natura 2000, jak choćby zbiornik Jeziorsko w woj. łódzkim czy Klimkówka na Podkarpaciu, będąc ostojami m.in. cennych gatunków ptaków. To również atrakcja turystyczna wpływająca korzystnie na rozwój gospodarczy regionu. W Polsce mamy około 100 zbiorników, a ich utrzymanie w dobrym stanie jest niezbędne by spełniały swoje zadania. Nieocenioną pomoc niosą nam w tym Fundusze Europejskie, dzięki którym prowadzimy kilka ważnych inwestycji w całym kraju.
Retencja, środowisko, turystyka – dzięki funduszom, możemy więcej
Do końca tego roku zakończymy rewitalizację Zalewu Rzeszowskiego, który jest źródłem wody pitnej dla miasta i popularnym miejscem rekreacji. Przyczyni się to do poprawy jego jakości wody i podwojenia potencjału retencyjnego - z 670 tys. m3 do 1,2 mln m3 - co przełoży się na skuteczniejsze przeciwdziałanie skutkom suszy i powodzi. Dzięki pracy specjalistycznych maszyn, jak refuler czy watermaster, wydobyto i wywieziono ponad 500 tys. m3 osadów, które spoczywały na dnia zbiornika. Dla minimalizacji wpływu głównej części prac na środowisko naturalne realizowano je w cyklach, jedynie w okresach jesienno-zimowych, zaś na samym zalewie powstała barka lęgowa dla ptaków.
 |
| Odmulanie Zalewu Rzeszowskiego. Fot. Wody Polskie |
Prowadzimy też gruntowny remont ekranu zapory czołowej zbiornika wodnego Jeziorsko. Wszystko dla zapewnienia bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców. W pobliskiej Wielkopolsce, dla zwiększenie retencji tego rolniczego regionu finalizujemy budowę zbiornika Tulce w gminie Kleszczewo. Będzie mógł przechwycić prawie 250 tys. m3 wody i wykorzystywać ją dla nawodnień rolniczych, w tym do nawodnień użytków zielonych. Realizacja projektu przyczyni się również do poprawy bilansu wodnego i zdolności retencyjnej zlewni oraz zabezpieczenia mieszkańców regionu przed okresami intensywnych opadów przeplatanymi z występowaniem długotrwałej suszy. Z kolei w Smardzewicach nad Zalewem Sulejowskim inwestujemy w rozwój turystyczno-rekreacyjny tego obszaru. W ramach współpracy z gminą Tomaszów Mazowiecki budujemy niezbędną dla wypoczywających nad zbiornikiem osób infrastrukturę i utwardzone ciągi komunikacyjne. Istniejące molo zyska nowe funkcje turystyczne i walory rekreacyjne. Jest to ważne zadanie mające na celu uatrakcyjnić turystycznie cały region.
 |
 |
| Budowa zbiornika Tulce i modernizacja zapory zbiornika Jeziorsko. Fot. Wody Polskie | |
Renaturyzacja to dostosowanie polskich rzek i jezior do europejskich standardów
Renaturyzacja polega na przywracaniu rzekom, jeziorom, czy mokradłom, w mniejszym lub większym stopniu przekształconym przez człowieka, stanu zbliżonego do naturalnego, przy jednoczesnym zachowaniu możliwości korzystania z nich. Ochrona zasobów wodnych, w tym ekosystemów od wód zależnych, jest jednym z priorytetowych działań Wód Polskich w najbliższych latach. W ramach programu renaturyzacji wód odtwarzamy starorzecza i mokradła oraz przywracamy wybranym rzekom Polski ich naturalny bieg. Pozwoli to na zwiększenie powierzchni obszarów wodno-błotnych kraju, wzrost bioróżnorodności, poprawę zdolności retencyjnych i stanowi narzędzie adaptacji do zmian klimatu. Dzięki wsparciu środków unijnych możemy realizować szereg ważnych projekt w całym kraju: udrażniamy bariery migracyjne dla swobodnej wędrówki ryb, zwiększamy naturalną retencję i rozwijamy bioróżnorodność ekosystemów wodnych.
Odtwarzamy ciągłość rzek
Duże sukcesy w odtwarzaniu niebieskich korytarzy migracji w dolinach rzecznych odnotowujemy na terenie działalności regionalnych zarządów gospodarki wodnej w Krakowie i Szczecinie. Potwierdzenie skuteczności działań możliwe jest dzięki monitoringowi przepławek, który pokazuje trendy ilościowe populacji gatunków ryb, które wcześniej zanikły lub zostały zredukowane w wyniku istniejącej bariery.
W ramach projektów na Białej Tarnowskiej oraz Wisłoce, Ropie i Jasiołce udrożniono łącznie 22 bariery migracyjne, dzięki czemu te rzeki te odzyskały ciągłość ekologiczną na ponad 350 kilometrach! Prace docenili światowi eksperci, którzy przyznali Wodom Polskim nagrodę Międzynarodowej Konferencji Fish Passage 2022.
Wszystkie działania na rzekach były zgodne z rozwiązaniami bliskimi naturze, naśladującymi warunki jakie panują w naturalnej rzece. Tym samym, zapewniają one pełną ekologiczną ciągłość rzeki, czyli nieprzerwany przepływ wody, stałą możliwość transportu osadów dennych oraz gwarantują dwukierunkową, w górę i w dół rzeki, wędrówkę organizmów wodnych. Przywrócenie swobodnej wędrówki ichtiofaunie pozwoli poprawić stan ekologiczny wód, a także odbudować populacje cennych gatunków ryb, w tym dwuśrodowiskowych.
 |
 |
 |
| Przepławki na Wisłoce i Białej Tarnowskiej oraz budowa przepławki w ramach projektu udrażniania Soły i Skawy. Fot. Wody Polskie | ||
Obecnie Wody Polskie w Krakowie realizują trzeci projekt, którego celem jest poprawa stanu ekologicznego wód płynących rzeki Wisły i dolnych odcinków rzek Soły i Skawy. Zostanie przywrócona spójność sieci obszarów Natura 2000 oraz odtworzone historyczne korytarze ekologiczne łączące Wisłę z rzekami Sołą i Skawą. W efekcie nastąpi ochrona i stabilne perspektywy zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków wchodzących w skład ekosystemu dolin rzek Soły i Skawy. Działania prowadzone podczas projektu mają służyć budowie lub modernizacji 7 przepławek dla ryb. We wrześniu krakowskie podpisano umowę na budowę i przebudowę przepławek dla ryb na rzece Sole. Dzięki naszym działaniom udrożnimy niebieski korytarz migracji na długości ponad 28 km od kaskady Soły aż do ujścia rzeki do Wisły.
Budowa niebieskiego korytarza ekologicznego wzdłuż doliny rzeki Regi i jej dopływów jest modelową inwestycja na rzecz poprawy bioróżnorodności ekosystemów wodnych realizowana przez szczecińskie Wody Polskie. Dzięki udrożnieniu 23 barier migracyjnych umożliwiliśmy migrację ryb dwuśrodowiskowych – w tym łososiowatych - oraz innych organizmów wodnych. W ramach projektu wybudowaliśmy sztuczne tarliska dla ryb łososiowatych o powierzchni ponad 12 tys. m², dla zwiększenia możliwości ich rozrodu w zlewni. Przy tworzeniu tarlisk wybudowano bystrza z piaskowym i kamienistym podłożem, z licznymi wypłyceniami. Zabezpieczono też płycizny przed erozją, a bystrza przed zamulaniem. Działania renaturyzacyjne objęły zadrzewienia nadwodne na odcinku 47 km brzegów rzeki. Działania w zlewni rzeki Regi mają korzystny wpływ na odtworzenie szlaków migracji ryb łososiowatych tj. łososia i troci w zlewni rzeki i basenie Morza Bałtyckiego, a także poprawiają warunki środowiskowe, równowagę ekologiczną i bogactwo przyrodnicze w regionie.
 |
 |
| Przepławki w Suliszewicach i Rejowicach zbudowane w ramach projekty LIFE Rega. Fot. Wody Polskie | |
W ciągu kilku lat dorzecze zachodniopomorskiej Parsęty – na wzór Iny i Regi – może doczekać się prawdziwej prośrodowiskowej ewolucji. Wszystko dla większej bioróżnorodności, poprawy stanu ekosystemów wodnych i ułatwienia migracji rybom, zwłaszcza cennym gatunkom dwuśrodowiskowym jak łosoś atlantycki. Głównym celem projektu jest ochrona i odbudowa siedlisk oraz gatunków zlokalizowanych na Specjalnym Obszarze Ochrony Siedlisk Natury 2000 Parsęty oraz Doliny Radwi, Chocieli i Chotli. Zakres prac obejmuje m.in. przywrócenie niebieskiego korytarza migracji w Parsęcie przez modernizację lub usunięcie 28 istniejących barier. Na rzecz wykonania tego przedsięwzięcia, Wody Polskie zawarły porozumienie ze Związkiem Miast i Gmin Dorzecza Parsęty, zrzeszającego niemal 20 lokalnych samorządów i podjęły starania o pozyskanie funduszy w ramach programu LIFE na zrealizowanie tej proekologicznej inicjatywy.
Naturalna retencja rzek i jezior
Na Pomorzu ze wsparciem środków UE realizujemy dwa ważne projekty dla zwiększania naturalnej retencji wód. Wspólnie ze Słowińskim Parkiem Narodowym, odtwarzamy naturalne tereny zalewowe rzeki Łupawy, które zostały zamknięte wałami przeciwpowodziowymi niemal 100 lat temu. Dzięki temu lasy łęgowe, rosnące w starorzeczu, odzyskają swoje naturalne zasilanie w wodę. Rzeka odzyska swoje starorzecze na jesień 2023 r. Rozwijamy też małą retencję. W celu utrzymania bioróżnorodności ekosystemów wodnych na Pojezierzu Kaszubskim i w Borach Tucholskich wybudujemy zastawki na sześciu jeziorach regionu. Efektem realizacji inwestycji będzie zachowanie istniejących stosunków wodnych i zabezpieczenie przed obniżaniem się poziomu wody w jeziorach, co stanowiłoby zagrożenie dla istniejącej bioróżnorodności w tych akwenach. Utrzymane zostaną warunki dla rozwoju turystyki i działalności rolniczej poprzez wzmocnienie odporności obszaru na suszę i powodzie.
 |
| Odbetonowywanie brzegów rzeki Warty w Poznaniu. Fot. Wody Polskie |
Rewitalizujemy też tereny nadwarciańskie w Poznaniu. Dotychczasowe umocnienia rzeki zostaną poddane gruntownej rewaloryzacji, gdyż elementy betonowe zastąpią materiały ekologiczne. Zastosowane zostaną umocnienia w postaci koszy i materacy gabionowych wypełnionych kamieniem naturalnym i humusem, które następnie zostaną pokryte zielenią. Pozwoli to na rozszczelnienie powierzchni skarp przyczyniając się do zwiększenia retencji gruntowej oraz odpływu powierzchniowego na rzecz gruntowego. Dzięki takiemu zabiegowi nastąpi poprawa funkcjonalności skarp oraz renaturyzacja brzegów, a woda dzięki zastosowaniu materiałów proekologicznych zostanie poddana naturalnej filtracji. Przyjęte rozwiązania zabezpieczą brzegi rzeki przed erozją, która stwarza zagrożenie dla przyległej infrastruktury i pogarsza warunki przepływu wód wezbraniowych. Podejmowane działania ukierunkowano na rozwiązania proekologiczne - zostaną wykorzystane materiały naturalne, tj. kamień, drewno, maty biodegradowalne i rośliny, które wzmocnią swoimi korzeniami konstrukcję. Z obecnego ekosystemu zostaną wyeliminowanie płyty betonowe, które ograniczają wchłanianie wody do gruntu.
Fundusze europejskie szansą na dalszy rozwój gospodarki wodnej
Aktualnie Wody Polskie kontynuują blisko 30 dużych projektów współfinansowanych przez Unię Europejską, a także staramy się o ich pozyskanie na dalsze inwestycje. Ich udział w zasadniczy sposób zmienia oblicze naszego kraju, co widzimy już w ciągu ostatnich kilku lat działalności Wód Polskich. Nasze dalsze zadania oparte o dokumenty planistyczne: Plan przeciwdziałania skutkom suszy, Plany zarządzania ryzykiem powodziowym, czy Plany gospodarowania wodami pozwolą na dynamiczny rozwój krajowej gospodarki wodnej i dostosowanie jej do wysokich wymogów stawianych przez europejskie prawodawstwo. Gospodarstwo będzie wnioskować o realizację kolejnych działań w nowych perspektywach unijnych i projektach, z których może korzystać, unowocześniając zarządzanie wodami w kraju, modernizując obiekty hydrotechniczne i kształtując gospodarkę wodną przyjazną środowisku.
1 Instrumenty finansowe UE, których beneficjentem są Wody Polskie:
- Najważniejszym z nich jest POIiŚ 2014-2020, który kładzie nacisk na zrównoważony rozwój rozumiany jako wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, w której cele środowiskowe są dopełnione działaniami na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Program dzieli się na osie priorytetowe, które zawierają katalogi działań. Następcą POIiŚ 2014-2020 w nowej perspektywie finansowej będzie FEnIKS, czyli Program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.
- Większość inwestycji Wód Polskich dotowanych z POIiŚ pochodzi z Osi priorytetowej II „Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu” działania 2.1 „Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska” oraz Osi priorytetowej III „Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego” działania 3.2 „Rozwój transportu morskiego, śródlądowych dróg wodnych i połączeń multimodalnych”.
- Inwestycje adaptujące do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska (działanie 2.1) koncentrują się na przeciwdziałaniu skrajnym zjawiskom hydrometeorologicznym, takim jak susza i powódź, potęgowanym przez postępujące zmiany klimatyczne przejawiające się m.in. w zmianie struktury opadów. W tym celu finansowane są projekty, które kładą nacisk na retencję wody oraz usprawnianie systemów zarządzania kryzysowego w razie wystąpienia zagrożeń naturalnych i poważnych awarii. Wsparcie jest kierowane głównie na działania związane z magazynowaniem wody w środowisku, co przekłada się nie tylko na obniżanie ryzyka suszy i powodzi, ale również na rozwój bioróżnorodności. Dotowane są również zadania z zakresu m.in. zabezpieczenia przeciwpowodziowego terenów zurbanizowanych, a także zimowej osłony powodziowej.
- Projekty w ramach rozwoju transportu morskiego, śródlądowych dróg wodnych i połączeń multimodalnych (działania 3.2) dotyczą inwestycji w przyjazne środowisku formy transportu wykorzystywane do przewozu towarów i osób. Na śródlądowych drogach wodnych przewiduje się zadania na rzecz poprawy ich parametrów eksploatacyjnych, w tym podniesienie wybranych odcinków Odrzańskiej Drogi Wodnej do III klasy żeglowności, modernizację infrastruktury hydrotechnicznej, a także wdrażanie systemu informacji rzecznej (RIS) i doposażenie służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i ratownictwo. Dofinansowanie otrzymują jedynie inwestycje spełniające jednocześnie wymogi ekonomiczne, techniczne i środowiskowe oraz które nie wpływają negatywnie na osiągnięcie dobrego stanu wód lub nie pogarszają stanu wód.
- Program LIFE to jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej poświęcony wyłącznie współfinansowaniu projektów z dziedziny ochrony środowiska, w tym przyrody oraz wpływu człowieka na klimat i dostosowania się do jego zmian. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja unijnej polityki w tym zakresie, a także identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących środowiska i klimatu.
- Projekty w ramach CEF wybierane są w trybie konkursowym, co oznacza że projekt który uzyskał dofinansowanie nie tylko spełnił wymagania konkursu, ale również jest konkurencyjny wobec innych zgłoszonych projektów. Ten instrument finansowy wspiera rozwój infrastruktury transportowej leżącej w transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T, czyli o znaczeniu europejskim i międzynarodowym, w celu zapewnienia odpowiednich, wspólnych standardów parametrów technicznych i funkcjonalnych. W skład transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T wchodzą szlaki drogowe, kolejowe, lotnicze, morskie oraz rzeczne, terminale drogowo-kolejowe, porty lotnicze, morskie oraz śródlądowe, a także inteligentne systemy transportowe.
- Regionalny Program Operacyjny – RPO – stanowi odpowiedź na zdiagnozowane potrzeby regionalne, uwzględniając przy tym pożądane kierunki interwencji, określone w unijnych, krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych. Ich celem jest zdynamizowanie rozwoju gospodarki województwa, w oparciu o nowe rozwiązania technologiczne i wzrost poziomu kapitału społecznego. Polityka rozwoju regionu realizowana w oparciu o RPO skoncentrowana jest na umacnianiu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki regionalnej oraz budowaniu potencjału regionalnych przedsiębiorstw.
- Środki unijne partycypują również w Projekcie Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły (POPDOW), a także Projekcie Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO). Ich celem jest ochrona zdrowia i życia mieszkańców obszarów nadrzecznych oraz towarzyszącej im infrastruktury przed skutkami zjawisk powodziowych.
W imieniu Deparamentu Komunikacji i Edukacji Wodnej dziękujemy Departamentowi Przygotowania i Realizacji Inwestycji za przekazanie danych do opracowania artykułu
