Pierwszy kwietnia rozpoczyna Tydzień Czystości Wód. Celem akcji jest zwrócenie uwagi na rosnący problem zanieczyszczenia rzek, jezior i mórz i zachęcenie do większej troski o nasze zasoby wody. Skażona woda wpływa negatywnie na życie zwierząt, roślin i ludzi, dlatego niezbędne jest podejmowanie działań zaradczych. Wody Polskie robią to na kilka sposobów – przez planistykę, kontrole gospodarowania wodami, akcje sprzątania oraz edukację. Także każdy z nas ma wpływ na czystość wód w swojej okolicy i może zaangażować się na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Przykład dają nasi Pracownicy, którzy wiosną zaangażowali się w liczne akcje oczyszczania rzek i jezior w całej Polsce!

Do statutowych zadań Wód Polskich, obok przeciwdziałania powodzi i suszy, należy również troska o dobry stan wód. Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska tylko 10% rzek w Polsce ma stan/potencjał ekologiczny bardzo dobry lub dobry, 60% umiarkowany, a 30 % słaby lub zły. W kwestii czystości rzek nie wypadamy najlepiej także na tle Europy. Raport Europejskiej Agencji Środowiska podaje, że niemal 40% wód powierzchniowych w UE ma dobry lub bardzo dobry stan.

Największy wpływ na jakość wód ma działalność człowieka. W Polsce głównymi źródłami zanieczyszczeń są ścieki przemysłowe i komunalne, transport, a także intensywne rolnictwo. Dużym problemem jest również zanieczyszczenie rzek i zbiorników wodnych różnego typu odpadami. Należy pamiętać, że zanieczyszczenia różnego pochodzenia zaburzają równowagę ekosystemów wodnych, prowadząc z czasem nawet do wymierania wielu gatunków roślin i zwierząt.

Zanieczyszczanie wód jest szczególnie widoczne na południu naszego kraju, gdzie występuje najwięcej rzek o charakterze górskim i wyżynnym. Ich wartki nurt, nawet nieznacznych wezbraniach, zabiera ze sobą wszelkiego rodzaju nieczystości – ścieki, resztki nawozów, czy śmieci. Są one transportowane z nurtem rzek, by finalnie naszymi największymi arteriami – Wisłą i Odrą – trafić do Bałtyku. Powoduje to nie tylko zanieczyszczenie całego naszego wodnego krwioobiegu, ale również naszego Morza Bałtyckiego. Eutrofizacja, czyli zakwity sinic, przy nadmorskich plażach, ściekowe zastoiska dryfujące w rzekach, czy przybrzeżne wysypiska w atrakcyjnych turystycznie rejonach to smutne obrazki z którymi się stykamy. Dlatego tak ważne jest przeciwdziałania temu procederowi, co robimy przez planistykę, kontrole podmiotów korzystających ze środowiska i zasobów wodnych, a także akcje sprzątania i edukację.

Rzeka Wisła. Fot. Piotr Zakrzewski/ Pixabay 

Jak dbamy o czystość wód?

Wody Polskie opracowują projekty planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy i ich aktualizacje, które są jednymi z najważniejszych dokumentów planistycznych w gospodarce wodnej. Plany stanowią podstawę podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych i określają zasady gospodarowania nimi przez następne sześć lat. Zawierają działania naprawcze służące poprawie stanu wód powierzchniowych i podziemnych w naszym kraju, zwłaszcza ograniczeniu negatywnego wpływu działalności człowieka na środowisko. Za ich realizację odpowiadają m.in. samorządy, instytucje rządowe i Wody Polskie.

Kolejną ważną kwestią dla troski o czystość wód są kontrole gospodarowania wodami. Pracownicy Wód Polskich weryfikują przestrzeganie warunków ustalonych w danych strefach oraz decyzjach i pozwoleniach dotyczące korzystania z wód, czy ochrony zasobów wodnych, ja również wykonywania i utrzymywania urządzeń wodnych. Dzięki kontrolom możliwe jest egzekwowanie przepisów mających na celu ochronę ilościową i jakościową wód oraz ekosystemów od nich zależnych. Jest to tym ważne, że dotychczas zidentyfikowano ponad 20 tysięcy różnego typu rur, które uchodzą do polskich rzek, co może bezpośrednio przekładać się na ilość zanieczyszczeń, jakie dostają się do wód. W stosunku do ponad 1/3 z nich, z uwagi na m.in. brak stosownych pozwoleń wodnoprawnych, podejmowane są działania administracyjne.

Wreszcie, nasi pracownicy aktywnie uczestniczą też w akcjach sprzątania brzegów rzek i zbiorników wodnych w ramach kampanii „Wody to nie śmietnik”. Naszą kampanię kierujemy do wszystkich, bo zaśmiecanie dotyczy każdego regionu i miejscowości, niezależnie od wieku i statusu materialnego mieszkańców. Kładziemy nacisk na współdziałanie, dlatego Wody Polskie zawierają porozumienia z gminami w sprawie regularnego sprzątania i wywozu śmieci. W naszych działaniach możemy liczyć na wsparcie świadomych mieszkańców, wolontariuszy, miejscowych samorządów, szkół, organizacji społecznych i instytucji państwowych. Szczególnie cieszy nas aktywna postawa dzieci i młodzieży, zaangażowanych w program edukacyjny Wód Polskich pn. „Aktywni Błękitni – szkoła przyjazna wodzie”. Głównym przesłaniem naszej kampanii jest zmiana społecznych postaw – po prostu, by nie zaśmiecać i nie zanieczyszczać wód! Wierzymy, że dzięki dalszej edukacji, wspólnemu zaangażowaniu i podejściu, że woda jest dobrem każdego z nas, o które należy dbać, uda nam się poprawić stan naszych wód. Aktywny początek wiosny i obecność wielu ludzi, którym zależy na czystości wód, napawa nas optymizmem i daje nadzieję, że zmiana postaw na pozytywne jest możliwa!

Aktywny początek wiosny 2022 dla czystszych wód!

Problem zaśmiecania jest szczególnie widoczny na chętnie uczęszczanych terenach miejskich i rekreacyjnych, w tym cennych przyrodniczo. Chcemy przeciwdziałać temu nagannemu zjawisku, dlatego pracownicy Wód Polskich, nieraz poza godzinami pracy i w weekendy, organizują i angażują się w liczne akcje sprzątania.

Pracownicy Wód Polskich we Wrocławiu byli już obecni w wielu miejscach, niestety nigdy nie wracając  z pustymi rękami. Na Kanale Rudzicy w Nowej Soli zebraliśmy odpady budowlane, wyposażenie mieszkań, plastikowe i szklane opakowania, butelki i pojemniki -  łącznie 12 sztuk worków śmieci o pojemności 60 litrów. Razem ze stowarzyszeniem Czysty Wałbrzych usunęliśmy ponad tonę śmieci z terenu wąwozu rzeki Pełcznicy i ścieżki Hochbergów oraz z koryta potoku Szczawnik w Wałbrzychu. Opony, drzwi od lodówki, koszyk sklepowy, skrzynka po napojach, metalowe barierki, znak drogowy, rowerek dziecięcy, wózek spacerowy, wersalka – to wszystko zalegało w tym  niezwykle cennym przyrodniczo i kulturowo obszarze Rezerwatu Przyrody „Przełomy pod Książem” i wydzielonym w jego granicach Obszarze Natura 2000 "Przełomy Pełcznicy pod Książem". Akcja sprzątania rzek Barycz i Kuroch w gminie Odolanów zaowocowała zebraniem kilkuset kilogramów śmieci – głównie butelek, choć w wodzie pływały nawet kryształowe wazony! Dzięki zaangażowaniu pracowników Wód Polskich z kilku jednostek terenowych, w ciągu jednego dnia udało się uporządkować teren zbiorników przeciwpowodziowych Sobieszów na potoku Kamienna i Cieplice na potoku Wrzosówka. Wśród znalezisk trafiły się m.in. resztki niebezpiecznych dla środowiska płyt azbestowych. W utylizacji odpadów pomocną dłoń wyciągnęło Miasto Jelenia Góra. Okrągła tona śmieci przezimowała na brzegach zbiornika Kozielno koło Paczkowa. Na szczęście wystarczyło 50 osób i parę godzin czasu, by odpady trafiły tam gdzie ich właściwe miejsce i nie zatruwały nadal wód. W akcję zaangażowali się również lokalni mieszkańcy oraz członkowie koła PZW. Weekendowe sprzątanie odbyło się również na zbiorniku Złotniki koło Gryfowa Śląskiego, który pozbył się pół tony plastiku oraz pamiątek pozostawionych przez amatorów motoryzacji i remontów. Pracownicy Wód Polskich w Gliwicach uprzątnęli zaś zbiornik Turawa, w czym pomogli im lokalni mieszkańcy, samorządowcy, wędkarze i przedstawiciele organizacji społecznych.

Działo się też w Krakowie! Wspólnie z Zarządem Zieleni Miejskiej w Krakowie, Stowarzyszeniem Planeta 10 i mieszkańcami posprzątaliśmy międzywale rzeki Prądnik. Zebraliśmy blisko 70 sztuk 80 litrowych worków pełnych pamiątek po imprezowiczach – prym wiodły butelki i puszki po alkoholu. Z kolei w korycie Wisły w nieodległej gminie Alwernia usunęliśmy odpady mieszczące się w 50 sztukach 120 litrowych worków. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców i samorządowców, uprzątnęliśmy wał na długości niemal 2 km oraz obszar międzywala o powierzchni prawie 18 ha!

Dali nam przykład jak rzeki sprzątać mamy pracownicy poznańskich Wód Polskich! W wielkiej akcji sprzątania Warty od źródeł do ujścia usunęli ogrom śmieci. Wielkie sprzątanie odbywało się od zbiornika Poraj za Częstochową aż do Gorzowa Wielkopolskiego. Nasi pracownicy nie ominęli również Prosny nad którą znaleźli rzeczy, które nigdy nie powinny tam trafić. Zaczynając od początku… W Poznaniu 30 dużych worków odpadów wypełniły papiery, brudne szmaty, butelki oraz puszki po alkoholach. Do „okazów” zaliczyć trzeba kanister na paliwo, gaśnicę samochodową i trzymetrowy wąż gumowy. W Gorzowie Wielkopolskim naszym łupem padło 2500 litrów przeróżnych śmieci. Z kolei w Sieradzu wypatrzyliśmy 10 worków śmieci oraz stary fotel. W Częstochowie ubyło 17 worków odpadów i trzy opony, zaś wyjątkowym znaleziskiem okazała się lodówka. Posprzątany obszar jest często odwiedzany przez spacerowiczów, rowerzystów, czy rolkarzy, dla których kosze na śmieci zawsze są za daleko. Także zbiornik Jeziorsko to już nie to samo miejsce – wystarczyło 8 naszych Pracowników by zebrać 36 worków o pojemności 100 litrów! Na ich zawartość złożyły się przede wszystkim butelki PET, szklane butelki, odpady budowlane, folie i opony samochodowe. Na odcinku Warty od Czmońca do Radzewic znaleźliśmy rzeczy zgubione przez jakiegoś śpiocha – materac i kołdrę! W Kaliszu zaś 6000 litrów śmieci, głównie porzuconych przez amatorów wędkowania nad Prosną, niepotrzebnie szpeciło krajobraz, zostały więc usunięte. Podobny los spotkał 3 kontenery śmieci o pojemności 1100 litrów na Zbiorniku Poraj. Wśród odpadów dominowały butelki po napojach alkoholowych, ale zdarzyły się również 3 opony oraz zdewastowana skorupa łódki! W mieście Oborniki oczyszczono rzekę z 17 sztuk 120 litrowych worków śmieci, w tym wózka dziecięcego, miski wc, siatki ogrodzeniowa, a nawet telewizora. Na ziemi konińskiej w teren wyruszyło 50 osobowa ekipa Wód Polskich. Najpierw oczyścili obszar od pompowni w Morzysławiu w stronę Warty. Następnie udali się posprzątać przepompownie Nizina Konińska oraz zbiornik w Starym Mieście. Teraz mogą pochwalić się 30 workami śmieci o pojemności 120 litrów! W wielu powyższych akcjach pomoc nieśli nam lokalni mieszkańcy, organizacje społeczne oraz samorządy, które zajęły się utylizacją zebranych odpadów. Równoległe, razem z wędkarzami, posprzątano brzegi Kanału Ślesińskiego w Rudzicy. Łącznie w imprezie udział wzięło 59 osób. Efekt ich pracy jest imponujący. Wspólnie zebrali około półtorej tony śmieci!  

Pracownicy bydgoskich Wód Polskich zadbali o czystość Noteci i wysprzątali jej brzegi w Łabiszynie. Efekty? 40 worków śmieci mniej! Czyściej zrobiło się również między śluzami Okole i Czyżkówko na Kanale Bydgoskim. To jednak nie wszystko! W planach jest wielkie sprzątanie Noteci w Inowrocławiu, jeziora Gopło w powiecie Mogileńskim, a także jeziora Zaleskiego.

Białostockie Wody Polskie nie pozostały w tyle i zadbały o czystość naszych wód nad jeziorem Ełckim i rzeką Ełk, a także nad Pisą w Piszu. W pierwszej akcji, dzięki współdziałaniu 200 osób zebrano 100 worków śmieci! Zwłaszcza dzięki zaangażowaniu uczniów, usunęliśmy puszki, torebki foliowe, papierki oraz pozostałości po wędkarzach. Najwięcej jednak znaleźliśmy szklanych i plastikowych butelek po napojach. W drugiej akcji, dziesiątki butelek, papierów, puszek, a nawet całe worki odpadów zniknęły znad rzeki – wszystko dla poprawy stanu jej wód. Z kolei w ramach trzeciej akcji, nasi pracownicy razem ze społecznikami wysprzątali koryto rzeki Omulew i brzegi rzeki Narew w Ostrołęce. Do akcji włączyli się także okoliczni mieszkańcy - łącznie w sprzątaniu wzięło udział ponad 50 osób. Zebraliśmy pół tony śmieci! 

Pracownicy Wód Polskich w Rzeszowie wzięli udział w sprzątaniu rzeki Sopot na obszarze Rezerwatu Szumy. Wspólnie z wędkarzami oczyszczono rzekę na odcinku 6 kilometrów. Jedynie na ternie dwóch miejscowości: Hamernia i Nowiny zebrano ponad 30 worków śmieci oraz 18 opon samochodowych. Opony zostały przekazane do lokalnych serwisów wulkanizacyjnych włączonych w ogólnopolską akcję #KreciNasRecykling, która zakłada, że za każde 4 zebrane opony zostanie posadzone jedno drzewo.

Wody Polskie patronują także trzem wielkim akcjom sprzątania naszych największych rzek – Wisły i Odry. Wiślana Odyseja i Akcja Czysta Odra, czy Sprzątamy dla Polski to przykłady tego jak we współpracy z mieszkańcami, samorządami, organizacjami społecznymi, mediami, leśnikami, wędkarzami, uczniami i innymi zaangażowanymi grupami można zdziałać naprawdę duże rzeczy dla ochrony środowiska naturalnego.

Każdy z nas ma wpływ na czystość wód

Od początku naszej działalności promujemy postawy proekologiczne i odpowiedzialność za wspólne dobro, jakim są wody. Kluczowe są kompleksowe działania dla poprawy jakości wód w najbliższych latach, które pomogą poprawić ich stan w całym kraju. Działania w obszarze całej zlewni wpływają na stan wód powierzchniowych i podziemnych, dlatego tak ważna jest edukacja, współdziałanie wszystkich zainteresowanych podmiotów i lokalnej społeczności aby stan wód w naszym kraju ulegał poprawie, gwarantując odpowiednia ich ilość i jakość dla przyszłych pokoleń. Nasze codzienne decyzje mają wpływ na jakość wód, dlatego każdy z nas może zaangażować się w ochronę środowiska naturalnego w swojej okolicy, dokładając cegiełkę na rzecz poprawy stanu naszych zasobów wodnych – z korzyścią dla ludzi i przyrody.

Pamiętajmy, żeby zawsze dbać o porządek oraz segregować i wyrzucać śmieci w miejscach do tego przeznaczonych. Zaśmiecanie dolin rzecznych, zbiorników, jezior, potoków czy kanałów burzy naturalny krajobraz i wpływa negatywnie nie tylko na przyrodę, ale również na nasze zdrowie. Odpady są często źródłem bakterii, szkodliwych substancji, metali ciężkich, chemikaliów, czy mikroplastiku, które przenikają do wody i gleby i zanieczyszczają ją. Ponadto wyrzucane przedmioty mogą stanowić śmiertelną pułapkę dla małych i średnich zwierząt, a także powodować zatory i w konsekwencji podtopienia.

Reagujmy, gdy widzimy że ktoś zanieczyszcza środowisko! Zgłoszeń należy dokonywać pod numerem alarmowym 112, podając dokładną lokalizację zdarzenia i krótki opis. Ułatwia to reakcję i powiadomienie odpowiednich służb terenowych, które niezwłocznie dotrą na miejsce i podejmą stosowne działania. Niezbędna jest też edukacja, dlatego uświadamiajmy naszych bliskich, znajomych, czy sąsiadów, jak trzeba właściwie zachowywać się nad wodą.

Wody powierzchniowe i podziemne, czyli właśnie: rzeki, jeziora, małe i duże zbiorniki wodne – są naszym wspólnym dobrem. Płynąca w nich woda jest nam niezbędna do życia – i musi to być woda czysta, nieskażona. Dlatego powinniśmy wszyscy, w sposób odpowiedzialny i zrównoważony chronić nasze zasoby wodne. Każdy może mieć w tym procesie swój wkład. Dla wszystkich, którzy chcą zorganizować akcje sprzątania lub dołączyć do grup działających na ich terenie, dla osób, które chcą się podzielić pomysłami i spostrzeżeniami, wreszcie dla tych, którzy chcą powiadomić regionalne ekipy Wód Polskich o lokalnych dzikich wysypiskach śmieci, uruchomiliśmy adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Tekst: Piotr Cierpucha
Zespół Komunikacji i Edukacji Wodnej PGW Wody Polskie