Wody Polskie podpisały List intencyjny w sprawie wykorzystania wyrobisk pokopalnianych dla zwiększenia retencji we Wschodniej Wielkopolsce. W uroczystym podpisaniu dokumentu uczestniczył Wiceminister Marek Gróbarczyk z Ministerstwa Infrastruktury.

–  Ten projekt jest dla nas priorytetowy – powiedział Wiceminister Marek Gróbarczyk.  – Cieszymy się, że biznes włącza się w przywracanie zasobów wodnych – dodał. 

–  To teren, który jest bardzo doświadczony ostatnimi laty przez suszę. Można powiedzieć, że dzięki wykorzystaniu wyrobisk, praktycznie budujemy całe pojezierze, zmagazynujemy bardzo dużo wody – powiedział Przemysław Daca Prezes Wód Polskich.

Prezes Przemysław Daca wyjaśnił, że dzięki współpracy z Zespołem Elektrowni Pątnów – Adamów – Konin S.A., w ramach zadań podstawowych Wód Polskich, czyli przeciwdziałania skutkom suszy, ale i zabezpieczenia przeciwpowodziowego – uda się małym kosztem –  i co ważne w krótkim czasie –zmienić postać hydrologiczną całej Wielkopolski. Jest to bardzo perspektywiczne działanie szczególnie dla Wód Polskich, ale też bardzo ważne dla całego regionu – mieszkańców, samorządów, rolników i wszystkich innych grup.

Ten proces wykorzystania kopalni odkrywkowych dla zwiększenia retencji już  trwa. Jedna odkrywka przy udziale Wód Polskich jest już napełniana wodą zdecydowanie szybciej, niż było to pierwotnie planowane. Całe zadanie, które dotyczy budowy siedmiu jezior oraz trzech dodatkowych w regionie, prawdopodobnie zajmie około 10 lat. Koszt tej inwestycji wynosi niespełna 100 milionów złotych. Jest to stosunkowo niski koszt, biorąc pod uwagę, iż budowa jednego dużego zbiornika wodnego, jak chociażby Wielowieś Klasztorna, to koszt około miliarda złotych.

Marek Gróbarczyk - wiceminister w Ministerstwie Infrastrukktury	Przemysław Daca - prezes PGW Wody Polskie

Celem podpisania Listu intencyjnego pomiędzy Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie i Zespołem Elektrowni Pątnów – Adamów – Konin S.A. jest zwiększenie retencji na terenie wschodniej Wielkopolski, poprzez znalezienie najkorzystniejszych wariantów dalszego kształtowania zlewni rzek i jezior występujących w rejonie funkcjonowania kopalń należących do ZE PAK S.A., wykorzystanie wyrobisk pokopalnianych do prowadzenia gospodarki retencyjnej i przeciwpowodziowej oraz nawiązanie współpracy w zakresie możliwości wykorzystania rozpatrywanych wyrobisk pokopalnianych do celów produkcji energii ze źródeł odnawialnych.

Wschodnia Wielkopolska jest obszarem, który odczuwa największe deficyty wodne w skali kraju. Na systematyczne obniżenie poziomu wody w rzekach całego kraju ma wpływ przede wszystkim niedobór opadów. W roku 2019 w Regionie Wodnym Warty, za wyjątkiem stycznia i maja, miesięczne sumy opadów były znacznie poniżej średniej z wielolecia 1981-2010 (na podstawie danych IMGW-PIB), co pozwoliło określić te miesiące jako suche, a nawet skrajnie suche. Niemalże cały Region Wodny Warty mierzy się z problemem deficytu wody. Ma to swoje odzwierciedlenie m.in. w problemach z napełnieniem niektórych zbiorników wodnych. Wpływa to także na ujęcia wód, które w zdecydowanej większości w Regionie Wodnym Warty oparte są na poborach z zasobów wód podziemnych. Cechują się one  większą stabilizacją w zakresie zasobów dyspozycyjnych niż w przypadku ujęć wód powierzchniowych, jednakże ich odnawialność jest w obecnych warunkach mocno ograniczona.

Niemal identycznie problem przedstawia się w zlewni Noteci. Dwa ostatnie lata (2019 i 2020r.) były skrajnie niekorzystne z punktu widzenia gospodarki wodnej, w tym prowadzonej na wszystkich administrowanych drogach wodnych żeglugi śródlądowej, i przyczyniły się do zmniejszenie notowanego w niej przepływu. Należy pamiętać, iż południowa części Regionu Wodnego Noteci tzw. Kujawy Zachodnie jest charakterystycznym punktem na mapie Polski, w którym suma roczna opadu atmosferycznego jest najniższa w skali kraju i wynosi ok. 500 mm/rok (na podstawie średniej z wielolecia 1971 – 2000 IMGW – PIB). Suma opadu w roku 2019 w zlewni Noteci górnej – wyniosła ok. 350 mm/rok, co stanowi jedynie 70 proc. średniej sumy rocznej. Dodatkowo rok 2018 to 413,4 mm/rok, co stanowi 83 proc. średniej sumy rocznej.

Wyschnięte koryto Noteci na wysokości miejscowości Nykiel (styczeń 2020)

Mając na uwadze to, że jest to newralgiczny teren, który wymaga szczególnego podejścia, Wody Polskie wraz ZE PAK S.A. postanowiły połączyć siły, aby przeciwdziałać tym negatywnym procesom, przygotowując zintegrowany program odbudowy stosunków wodnych, obejmujący swoim zasięgiem zarówno wyrobiska pokopalniane, rzeki i kanały przepływające przez ten obszar oraz jeziora i mokradła z pobliskiego Pojezierza Gnieźnieńskiego i Kujawskiego. W szczególności podpisany list intencyjny obejmuje działania na rzecz:

• Przywrócenia zasobów wodnych w zlewniach rzek: Teleszyna i Kiełbaska po zakończeniu działalności PAK KWB Adamów S.A. w likwidacji i Elektrowni Adamów wraz z przystosowaniem zbiorników po odkrywkach Koźmin i Adamów do pełnienia funkcji retencyjnej i przeciwpowodziowej;

• Przywrócenia zasobów wodnych w zlewni rzeki Topiec w rejonie funkcjonowania odkrywki Władysławów wraz z budową układu umożlwiającego szybsze wypełnienie wyrobiska końcowego odkrywki celem zapewnienia mu funkcji retencyjnej i przeciwpowodziowej;

• Szybszego wypełnienia wyrobisk końcowych po odkrywkach Jóźwin IIB i Kazimierz Północ celem przyspieszenia odbudowy poziomów wodonośnych, które uległy obniżeniu na skutek funkcjonującego w tym regionie przez lata leja depresji, co w konsekwencji przełoży się na podniesienie poziomów zwierciadeł wody jezior, należących do Powidzkiego Parku Krajobrazowego;

• Odbudowy zasobów wodnych i poprawy stanu hydrologicznego zlewni rzeki Warcicy poprzez jej zasilanie wodami możliwymi do wykorzystania z rzeki Warty wraz z przywróceniem terenów wodno-błotnych sąsiadujących z odbudowywaną rzeką i występujących w rejonie funkcjonowania odkrywki Drzewce;

• Szybszego wypełnienia wyrobiska końcowego odkrywki Lubstów, co przyczyni się do zwiększenia ilości wód w przepływającej w sąsiedztwie zbiornika rzeki Noteć;

• Skierowania dostępnych wód powierzchniowych do wyrobiska końcowego po odkrywce Tomisławice celem przyspieszenia odbudowy poziomów wodonośnych, które uległy obniżeniu na skutek funkcjonującego w tym regionie przez lata leja depresji.

Właścicielem rekultywowanych zbiorników oraz znacznej części terenów pokopalnianych jest ZE PAK S.A. i bez współpracy z tą spółką realizacja planowanych projektów nie będzie możliwa.

Obok wskazanych wyżej działań równolegle prowadzone będą prace, zmierzające do odbudowy zasobów wód w jeziorach i mokradłach z terenu Pojezierza Gnieźnieńskiego i Kujawskiego, w szczególności w zlewniach rzek: Panny, Noteci Zachodniej, Kanału Ostrowo-Gopło, Lisewki, Meszny, Biskupiej Strugi, Noteci, Kanału Grójeckiego i Zgłowiączki. Istotnym elementem programu będzie także obudowa, a właściwe renaturyzacja kanałów i przekształconych cieków na obszarach pogórniczych.

Łącznie przewidzianych do realizacji jest ponad 30 zadań inwestycyjnych, dla których obecnie przygotowywane są kosztorysy inwestorskie. Koszt tych prac szacowany jest na ponad 120 mln zł i rozłożony będzie na najbliższe 10 lat. Inwestycje mogą znaleźć finansowanie m.in. z Krajowego Programu Odbudowy oraz Funduszu Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej. Wody Polskie jak i ZE PAK S.A. złożyły w tym zakresie już odpowiednie wnioski. Nie czekając na przyznanie środków pierwsze prace zostały już podjęte.

Jak dotychczas Wody Polskie oraz ZE PAK S.A. zrealizowały już z sukcesem jedno przedsięwzięcie. Była to przebudowa rurociągu tłoczącego wodę pochodzącą z odwodnienia odkrywki Jóźwin IIB w kierunku zalewanej odkrywki Kazimierz Północ w pobliżu Kleczewa. Wykonawcą zadania był ZE PAK S.A. przy wsparciu merytorycznym pracowników Wód Polskich. Efekty tego działania są już widoczne. W pierwszym półroczu 2020 roku przeciętny wznios zwierciadła wody w odkrywce Kazimierz Północ wyniósł 20 centymetrów na miesiąc. Od momentu  uruchomienia tych urządzeń wzrósł do 68 centymetrów miesięcznie. W obecnej chwili, po oddaniu na koniec roku drugiego rurociągu tłoczącego poziom wody w zbiorniku, podnosi się o blisko 1 metr na miesiąc. Jeżeli tempo to utrzyma się dalej to zbiornik osiągnie pełną funkcjonalność już w przyszłym roku, a nie jak pierwotnie zakładano za 10 lat.

Rurociąg umożliwiający przekierowanie wód z odwodnienia odkrywki Jóźwin IIB w kierunku wyrobiska
po odkrywce Kazimierz Północ.

Wody Polskie oraz ZE PAK S.A. porozumiały się już także w sprawie realizacji projektu przerzutu wód z Warty do rzeki Warcicy, który pozwoli odtworzyć przepływ w tej rzece oraz przyspieszy napełnianie odkrywki Drzewce po jej zamknięciu. Inwestycja będzie również współfinansowana przez lokalne samorządy – gminy Koło i Kramsk. List intencyjny podpisano w dniu 10 listopada 2020 r. w Zarządzie Zlewni Wód Polskich w Kole. Całkowity koszt prac szacowany jest na 1 mln 525 tys. zł, w tym wkład samorządów i ZE PAK S.A. wyniesie 450 tys. zł. Przygotowana już została dokumentacja geodezyjna, której celem było ustalenie przebiegu trasy rurociągu sprowadzającego wodę z Warty do Dopływu spod Dzieraw, skąd woda grawitacyjnie będzie spływała do rzeki Wiercicy. W najbliższym czasie planowany jest wykup gruntów oraz przygotowanie dokumentacji projektowej. Na lata 2021-2022 przewidziane są roboty budowlano – montażowe. Jeśli nic nie przeszkodzi w ich realizacji na koniec roku 2022 woda powinna pojawić się w korycie rzeki Warcicy. Odrestaurowanych zostanie również kilkanaście obiektów hydrotechnicznych na Warcicy i jej dopływach, które to zadanie finansować będą Wody Polskie.

Wyschnięte koryto Warcicy (kwiecień 2020r.)

Docelowo w efekcie podjętych działań nastąpi:

• Przyspieszenie okresu wypełnienia wyrobisk pogórniczych i wzrost retencji wynikającej z tego tytułu we wschodniej Wielkopolsce o ponad 800 mln m³;

• Renaturyzacja cieków i przywrócenie ich stałego charakteru w regionie konińsko-tureckiego zagłębia węglowego;

• Odbudowa zasobów wodnych jezior Pojezierza Gnieźnieńskiego, zwłaszcza w rejonie Powidzkiego Parku Krajobrazowego (o blisko 75 mln m³);

• Odtworzenie mokradeł na obszarach pozostających w strefie oddziaływania górniczego (około 45 mln m³);

• Zwiększenie odnawialności i odbudowa zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych we wschodniej Wielkopolsce na poziomie 1,8 mld m³;

• Poprawa dostępności wody dla ludności, rolnictwa, leśnictwa i innych gałęzi przemysłu w regionie;

• Zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej w dolinie środkowej Warty poprzez wykorzystanie powstałego sytemu dystrybucji wód wezbraniowych w kierunku przyszłych zbiorników powyrobiskowych;

• Poprawa jakości powietrza w regionie;

• Stworzenie dodatkowych miejsc pracy na etapie realizacji projektów oraz po ich zakończeniu (firmy projektowe, firmy budowlane, hotelarstwo, gastronomia, osoby związane z gospodarką wodną i rybactwem);

• Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu poprzez stworzenie miejsc do wypoczynku i uprawiania sportów wodnych oraz atrakcyjnych łowisk wędkarskich;

• Rozwój odnawialnych źródeł energii opartych na ogniwach fotowoltaicznych w miejscu dawnych elektrowni węglowych a tym samym przyspieszenie procesu transformacji energetycznej kraju.