Retencja korytowa umożliwia zatrzymanie wody w górnych odcinkach zlewni rzecznych, ograniczając tym samym odpływ wody z terenów użytkowanych rolniczo. Wody Polskie w ciągu najbliższych 3 lat zrealizują 645 zadań na na łączną kwotę 154,7 mln zł. Celem jest zwiększenie retencji na obszarach rolnych w regionach najbardziej zagrożonych suszą. Poniższy tekst opisuje działania, jakie są inicjowane w bieżącym roku. Przedstawiamy najnowsze informacje na temat realizacji programu retencji korytowej w poszczególnych regionach.
Przypomnijmy – zadania z zakresu retencji korytowej są realizowane przez Wody Polskie w ramach działań programu STOP SUSZY! Celem jest poprawa zdolności retencyjnych cieków i obiektów melioracyjnych, przy użyciu jazów, przepusto-zastawek i innych urządzeń. Dzięki temu w okresach niżówek i niedoborów opadów w określonych miejscach na rzekach i kanałach będzie prowadzone czasowe podpiętrzanie wód, zapewniające przekierowanie ich do systemów rowów melioracyjnych połączonych z tymi ciekami. Sterowanie poziomem wód w korytach rzek i kanałów umożliwia napełnienie wodą rowów melioracyjnych na okres suszy. Woda jest zatrzymywana w systemach rowów przez urządzenia wodne, np. przepusto-zastawki. Dzięki temu wypełnia się odcinkowo koryta rzek, a na pobliskich terenach podnosi się poziom wód gruntowych. Zatrzymanie wody w górnych partiach zlewni zapobiega nadmiernemu spływowi wód z gruntów rolniczych i leśnych, co ma kluczowe znaczenie w zmniejszaniu skutków suszy.
Stosowanie rozwiązań z zakresu retencji korytowej, przy stosunkowo niskich kosztach, wpływa bardzo korzystnie na bilans wodny na danym terenie. Działania na obiektach melioracyjnych i ciekach muszą być bardzo szczegółowo opracowane w fazie projektu, są to bowiem działania punktowe, rozproszone. Jednocześnie są bardzo efektywne, na co wskazuje pilotażowy program kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych, realizowany przez Wody Polskie Zarząd Zlewni w Gryficach. Więcej informacji na ten temat: https://wody.gov.pl/aktualnosci/1043-retencja-korytowa-przywroci-funkcje-nawadniajace-systemow-melioracyjnych-wywiad
Tylko w tym roku nakłady na zadania retencji korytowej w Polsce wyniosą 60 mln zł. Ostatecznym efektem trzyletniego programu będzie zwiększenie wskaźnika retencji wód w Polsce o ok. 1%. Obecnie krajowa retencja utrzymuje się na poziomie ok. 6,5%. Aby sprostać potrzebom ludzi, gospodarki oraz środowiska, konieczne jest podwojenie tego wskaźnika.
WIELKOPOLSKA
Województwo wielkopolskie znajduje się w czołówce regionów najmocniej narażonych na skutki suszy. Jaz na rzece Rgilewce poprzez piętrzenie umożliwia retencjononowanie ponad 7,6 tys. m3 wody. Co pozwala na złagodzenie skutków suszy na okolicznych gruntach rolnych. Tylko w tym roku dzięki dodatkowym działaniom na rzecz retencji korytowej w regionie wodnym Warty uda się zmagazynować ponad 3,5 mln m3 wody. Co pozwoli na nawodnienie ok. 3 tys. hektarów gruntów rolnych! Wody Polskie przeznaczają blisko 18 mln złotych na inwestycje poprawiające bilans wodny w zlewniach rolniczych na terenie administrowanym przez RZGW w Poznaniu, w tym na budowę 6 jazów na rzece Rgilewce.
Jaz piętrzący wodę na rzece Rgilewce w woj. wielkopolskim. Fot. Wody Polskie
WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE
To województwo także należy do czołówki regionów najbardziej zagrożonych suszą oraz doświadczających jej skutków. Dlatego Wody Polskie przeznaczą 15 mln zł w działania na rzecz retencji korytowej w regionie wodnym Noteci. Piętrzenie wód na urządzeniach hydrotechnicznych pozwala na poprawę stosunków wodnych na okolicznych polach. Co ciekawe, poprawia również bilans wodny jezior! Przykładowo jaz na rzece Pannie w miejscowości Żabno (widoczny na zdjęciu poniżej), pomaga w regulacji poziomu wód w Jeziorze Mogileńskim. Dzięki retencji korytowej możemy zgromadzić dodatkowy 1 mln m3 wody! Funkcjonująca przepławka przy jazie umożliwia migrację organizmów wodnych i pozwala zachować ciągłość ekologiczną rzeki.
Widok z lotu ptaka na jaz na rzece Pannie w miejscowości Żabno, woj. kujawsko-pomorskie. Fot. Wody Polskie
REGION DOLNEJ WISŁY
W regionie wodnym Dolnej Wisły przeciwdziałane skutkom suszy musi być jednocześnie połączone z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym. Przykładem gospodarowania wodami, które uwzględniają oba te działania, jest zarządzanie zlewnią rzeki Mątawy. Wpada do niej kilka cieków: Kanał Pastwiska, Struga Komórsk, Struga Mniszek oraz gęsta sieć rowów melioracyjnych. W okresie wezbrań i wyżówek Mątawa pełni ważną funkcję przeciwpowodziową. Za jej pośrednictwem wody opadowe ze zlewni odprowadzane są do Wisły przez przeciwpowodziową Stację Pomp w Kończycach. Z kolei w okresie niskich stanów wody w Wiśle, wody Mątawy są odprowadzane przez Kanał i upust grawitacyjny za pośrednictwem śluzy wałowej przy przepompowni w Kończycach. Dzięki pracy jazu na przyujściowym odcinku rzeki Mątawy do Wisły, możliwa jest retencja aż 52 tys. m3 wody. To umożliwia nawodnienie podsiąkowo ponad 2,6 tys. hektarów użytków rolnych! Dodatkowe 4,2 mln złotych, zainwestowane w działania na rzecz retencji korytowej w regionie wodnym Dolnej Wisły, pozwolą na retencję dodatkowych 8,3 mln m3 wody, poprawiając bilans wodny blisko 8 tys. hektarów użytków rolnych.
Widok na Stację Pomp w Kończycach i jaz (z lewej strony). Fot. Wody Polskie
PODLASIE
Wody Polskie w Białymstoku ogłosiły 9 przetargów na zadania związane ze zwiększeniem retencji korytowej. Dotyczą one przebudowy 4 jazów na rzece Kanał Kuwaski, remontu 4 jazów na rzece Guber, remontu 5 przepustów z piętrzeniem i zastawki na rzece Jędzelówka, remontu przepustu z piętrzeniem i zastawką na rzece Kanał E Suraż i przepustu z piętrzeniem i zastawką na rzece Czarnej, remontu przepustu z piętrzeniem na rzece Szeroka Struga, remontu zastawki na rzece Ciek spod Sofipola, remontu 3 przepustów z piętrzeniem na rzece Ciek Tatarczny oraz jazu na rzece Supraśl. Łącznie na obszarze zarządzanym przez regionalny zarząd gospodarki wodnej w Białymstoku, planowanych jest 40 inwestycji z zakresu retencji korytowej
Jaz w Złotorii to dobry przykład działania retencji korytowej. Zapewnia przekierowanie wód do systemów rowów melioracyjnych połączonych z Narwią. Służy do nawodnień rolnicznych metodą podsiąkową. Zadaniem budowli jest poprawa stosunków wodno-powietrznych, dostosowanych do potrzeb rolnictwa w okresie wegetacji. Piętrzenie wody na jazie odbywa się od 15 kwietnia do 20 września ( 150 dni w roku ) z przerwa na sianokosy. Jaz może piętrzyć wodę w rzece do wysokości 2,6 m. Przewidywana retencja po osiągnieciu przez obiekt pełnej sprawności to 220 tys. m³ wody, a obszar bezpośredniego odziaływania urządzenia na grunty rolne w jego zasięgu to 1 140 ha. Razem z innymi 5 jazami, które wchodzą w skład Obiektu Hydrotechnicznego Jazy Narwiańskie, budowle mają oddziaływanie na 3 000 ha. Są to głównie użytki zielone znajdujące na terenie czterech gmin: Tykocin, Choroszcz, Dobrzyniewo Duże i Krypno oraz obszar Narwiańskiego Parku Narodowego.
Jaz Złotoria na Podlasiu. Fot. Wody Polskie
Jaz Rudka na rzece Skroda, dzięki pietrzeniu zwiększa retencję o 5640 m3, co zapewnia nawodnienie 230 ha okolicznych użytków. Fot. Wody Polskie
LUBELSZCZYZNA
Lubelszczyzna jest jednym z regionów, w których rolnictwo stanowi ważną gałąź gospodarki, dlatego inwestycje na rzecz retencji na tym obszarze są niezbędne. Pracuje tam aż 200 urządzeń piętrzących, m.in. jazów i zastawek, a 45 z nich zostało wytypowanych do remontu i modernizacji. W ramach programu kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych Wody Polskie odbudują i zmodernizują 85 obiektów piętrzących, co pozwoli nawodnić okoliczne pola uprawne.
Przykładem skuteczności retencji korytowej jest system trzech jazów na rzece Urzędówce, który poprzez piętrzenie retencjonuje aż 16 000 m3 wody nawadniając podsiąkowo niemal 300 ha gruntów rolnych. Z kolei w gminie Drelów, została uruchomiona kolejna nitka kanału odejścia Jazu Augustówka, który retencjonuje wodę w Kanale Wieprz-Krzna. Dzięki piętrzeniu system nawadnia ponad 500 hektarów okolicznych pól. To kolejny przykład działania z zakresu retencji korytowej. Przemysław Daca, Prezes Wód Polskich oraz Piotr Kazimierski – Wójt Gminy Drelów, podpisali porozumienie w sprawie nawodnień w gminie Drelów. Gmina będzie przeznaczać pieniądze na melioracje szczegółowe tak, aby zwielokrotnić efekt działań z zakresu retencji korytowej realizowanych przez Wody Polskie. Jak podkreślił Prezes Przemysław Daca, jest to praktyczny początek partnerstwa wodnego, czyli współpracy Wód Polskich, samorządów, spółek wodnych, rolników w celu przeciwdziałania skutkom suszy rolniczej. Wójt gminy Drelów podkreślił, że dzięki uruchomieniu Jazu Augustówka do gminy powróciło życie. Nad łąkami znów pojawiły się poranne mgły, powróciły ptaki. Obecni na spotkaniu lokalni rolnicy zaznaczyli, że deficyt wody na tym terenie obserwowany był od 16 lat, a ostatnie lata były szczególnie suche. Teraz dzięki piętrzeniu na jazie Augustówka, za sprawą działań Wód Polskich, wreszcie pojawiła się woda. Zdaniem rolników już teraz widać, że efekty będą wymierne. Dzięki nawodnieniom spodziewany jest wzrost plonów o ok. 30%. Prezes Wód Polskich podziękował samorządowcom, w tym Wójtowi Gminy Drelów, za dobrą współpracę i zaangażowanie w poprawę bilansu wodnego na terenie gminy. Nawodnienia są inicjatywą gminy Drelów i Zarządu Zlewni Biała Podlaska, który jest jednostką Wód Polskich.
W województwie lubelskim koszt inwestycji z zakresu utrzymania i retencji korytowej wyniesie 12 mln złotych. Planowanych jest 45 zadań w RZGW Lublin, 20 w RZGW Rzeszów i 20 w RZGW Warszawa – to regiony wodne, które nadzorują wody płynące na terenie lubelszczyzny.
Podsumowanie spotkania na jazie Augustówka
Jeden z jazów na rzece Urzędówka na lubelszczyźnie. Fot. Wody Poskie
WOJEWÓDZTWO ŁÓDZKIE
W województwie łódzkim aż 60% terenów jest bardzo i ekstremalnie zagrożonych suszą rolniczą. Dlatego w tym regionie Wody Polskie podejmują szereg działań, których celem jest zwiększenie retencji i poprawa bilansu wodnego. Województwo łódzkie znalazło się na czele listy regionów, w których rusza realizacja programu kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych. To efektywna, nowatorska metoda z wykorzystaniem retencji korytowej, która pozwala na zwiększenie plonów o ok. 30-40%. Realizacja zadań dotyczących kształtowania zasobów wodnych na obszarze województwa łódzkiego rusza w tym roku. Na inwestycje w tym zakresie Wody Polskie przeznaczają 20 mln zł. Ponadto 70 mln zł jest przeznaczone na dwuletnie projekty rewitalizacji dużych zbiorników retencyjnych Jeziorsko i Sulejów. Dla skutecznej realizacji zadań, niezbędna jest sprawna współpraca z lokalnymi władzami.
28 maja br. zostało zawarte porozumienie, w ramach Partnerstwa Wodnego, pomiędzy Prezesem Wód Polskich Przemysławem Dacą a Grzegorzem Schreiberem Marszałkiem Województwa Łódzkiego. W podpisaniu dokumentu uczestniczyła Wiceminister Anna Moskwa. Dokument dotyczy realizacji zadań z zakresu kształtowania zasobów wodnych na obszarze województwa łódzkiego. Porozumienie określa zasady współpracy w celu wspólnej realizacji zadań dotyczących gospodarki wodnej na obszarze województwa łódzkiego, zwłaszcza w zakresie zwiększania retencji wód oraz przywracania funkcjonalności systemów melioracyjnych, pozwalających na poprawę stosunków wodnych na terenach rolnych. – Urząd Marszałkowski w Łodzi przeznacza 2 mln zł dla spółek wodnych zrzeszających rolników, w celu poszerzenia skutków retencji korytowej – powiedział Marszałek Województwa Łódzkiego Grzegorz Schreiber. Do tworzenia Partnerstw Wodnych i współdziałania samorządów z Wodami Polskimi zachęca, w ramach strategicznej współpracy Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej oraz Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Porozumienie takie zakłada wspólne zarządanie wodą w terenie, głównie we współpracy ze starostwami powiatowymi, ale też lokalnymi gminami, spółkami wodnymi oraz rolnikami. Wiceminister Anna Moskwa podkreśliła dziś rolę współpracy Wód Polskich i samorządów. – Marszałek Województwa Łódzkiego dał dziś dobry przykład. Liczę na podobną, dobrą współpracę w innych regionach – podkreśliła w swoim wystąpieniu Wiceminister Anna Moskwa.
W woj. łódzkim planowane są 103 zadania retencji korytowej. Jednym z przykładów lokalnego działania w tym zakresie jest wykorzystanie systemu 17 jazów na rzece Ner. Istniejące jazy zostaną zmodernizowane, by zoptymalizować ich pracę, planowane jest także stworzenie przepławek dla zwierząt wodnych. Kompleksowa realizacja działań retencyjnych umożliwi docelowo okresowe zmagazynowanie ok. 590 tys. m3 wody, która w istniejącym układzie urządzeń nawadniających może być wykorzystana do nawodnień, na obszarze 4047 ha poprzez istniejący i powiązany układ rowów będących w utrzymaniu spółek wodnych skupiających zainteresowanych rolników. W całym województwie łódzkim, do programu retencji korytowej jest wytypowanych 60 spośród 200 działających obiektów hydrotechnicznych. Jaz „Zimne” wybudowano w 1962 roku dla potrzeb prowadzenia nawodnień użytków zielonych położonych w dolinie rzeki Ner. Wysokość piętrzenia na budowli wynosi 2,20 m, została dostosowana do potrzeb prowadzenia nawodnień podsiąkowych łąk położonych w dolinie Ner oraz Kanału Zbylczyckiego i Kanału Środkowego. Obiekt zostanie wyremontowany w ramach inwestycji z zakresu retencji korytowej. Dzięki modernizacji pomoże zmagazynować dodatkowo 84 tys. m3 wody, co będzie oddziaływało w powiązaniu z terenem gminy Łęczyca na ok. 880 ha użytków zielonych.
Jaz Zimne” w dolinie rzeki Ner, w woj. łódzkim jest jednym z obiektów przeznaczonych do modernizacji w ramach zadań retencji korytowej. Fot. Wody Polskie
OPOLSZCZYZNA
W ramach zadań związanych z retencją korytową regionalny zarząd Wód Polskich w Gliwicach podejmie się w tym roku prac zwiększających zdolności retencyjne zlewni rzek Jemielnicy, Troi, Psiny, potoku Rzymkowickiego i Stobrawy. Na samej Opolszczyźnie Wody Polskie zrealizują 11 zadań na 22 urządzeniach, w tym 5 zadań inwestycyjnych i 6 utrzymaniowych. Istniejące na ciekach obiekty hydrotechniczne są bowiem w większości w złym stanie, nie posiadają także urządzeń wyciągowych oraz nie zapewniają skutecznej i szybkiej sterowalności systemu. Łączne koszty podjętych działań na tym obszarze wyniosą ponad 16 mln zł, z czego w 2020 r. wydane zostanie 700 tys. zł. Prace z zakresu retencji korytowej zwiększą bezpośrednie nawodnienie około 2 tys. ha, pośrednio natomiast aż do 20 tys. ha terenu. Z kolei na całym obszarze woj. opolskiego Wody Polskie planują realizację prac inwestycyjnych i utrzymaniowych na kwotę łącznie 32,84 mln zł.
Głównym jej celem zadań na rzece Jemielnicy jest zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni, poprzez właściwe regulowanie odpływu wód, czego efektem będzie uzyskana poprawa bilansu wodnego i efektywności w zakresie rolniczego i gospodarczego korzystania z wód rzeki, wzrost jakości środowiska przyrodniczego korytarza ekologicznego doliny rzeki a także przywrócenie jej ciągłości. Ponadto, możliwość regulowania odpływu z górnych odcinków zlewni przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego na niżej położonych odcinkach, jak również na rzece Mała Panew, do której uchodzi Jemielnica. Oddziaływanie zrealizowanego zadania obejmie w przybliżeniu obszar do 300 m od cieku, a miejscami nawet do 500 m.
