Wschodnia Wielkopolska, która obecnie jest regionem Polski zmagającym się z największymi deficytami wody, ma szansę stać się liderem wprowadzania rozwiązań, których celem jest renaturyzacja i rekultywacja terenów zdegradowanych. Współpraca Wód Polskich, ZE PAK S.A. oraz lokalnych samorządów zakłada odtworzenie zasobów wodnych rzek i pojezierzy, a także utworzenie nowych zbiorników wodnych w miejsce wyrobisk pokopalnianych. Dzięki realizacji założeń, w ciągu 5 lat możliwe będzie zwiększenie retencji o blisko 1 mld m³ wody na obszarze ponad 3000 km².

Projekt ma pełne poparcie mieszkańców, samorządowców i organizacji ekologicznych. W spotkaniu poświęconym programowi zwiększenia retencji i odbudowy zasobów wodnych terenów pogórniczych na obszarze Wielkopolski wschodniej wziął udział szereg przedstawicieli rządu, parlamentu, lokalnego samorządu i Wód Polskich, w tym: Minister Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Zbigniew Hoffmann, Wiceminister Infrastruktury Marek Gróbarczyk, Posłowie na Sejm RP Witold Czarnecki, Zbigniew Dolata i Leszek Galemba, Wicewojewoda Wielkopolski Aneta Niestrawska, Starosta Kolski Robert Kropidłowski, Starosta Słupecki Jacek Bartkowiak oraz Prezes Wód Polskich Przemysław Daca i Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu Bogumił Nowak.

- Ten program ma trzy obszary działania. Po pierwsze zwiększenie retencji zlewni rolniczych, po drugie rozwój retencji w celu przeciwdziałania niedoborom wody, a po trzecie budowa zbiorników retencyjnych. Stoimy teraz na suchym brzegu Warty, który w normalnych warunkach powinien być zabagniony. To pokazuje, w jakiej sytuacji jest Wielkopolska i jak pilne jest podjęcie działań zaradczych – powiedział Wiceminister Infrastruktury Marek Gróbarczyk.

- W Dzień Ziemi rozpoczynamy realizację tego wielkiego programu. We współpracy z ZEPAK i lokalnymi samorządami będziemy prowadzić nasze działania. Wkrótce ogłosimy przetargi, czekamy na decyzje środowiskowe i konsultacje społeczne. To początek całego procesu, który zwieńczymy stworzeniem nowego pojezierza. Kontynuujemy także inne działania z zakresu zwiększania retencji i odbudowujemy urządzenia wodne. Większość naszych przeciwsuszowych inwestycji realizujemy właśnie tutaj, w Wielkopolsce. To konieczne, bo mamy tu problem z niedoborami opadów i intensywnym użytkowaniem wód przez przemysł i rolnictwo – podkreślił Prezes Wód Polskich Przemysław Daca.

Retencja, renaturyzacja, OZE – główne założenia programu

Wielkopolska wschodnia to obszar poddany silnej antropopresji, m.in. przez rozwiniętą sieć melioracyjną, regulacje koryt rzecznych, odwodnienia górnicze, czy wzmożony pobór wód podziemnych na cele rolnicze i przemysłowe. Niekorzystną sytuację potęgują warunku meteorologiczne, zwłaszcza niska średnia opadów. W celu przeciwdziałania dalszej degradacji ilościowej zasobów wód podziemnych i powierzchniowych opracowano program działań naprawczych, który zakłada realizację 25 zadań inwestycyjnych i utrzymaniowych w ciągu najbliższych 5 lat. Projekt przewiduje:

• przekierowanie wód z odwodnienia funkcjonujących odkrywek w stronę zalewanych wyrobisk pokopalnianych;

• budowę rurociągów i kanałów przerzutowych wraz z systemem przepompowni, służących do poprawy stosunków wodnych w strefie oddziaływania zamykanych odkrywek oraz szybszego ich zalewania;

• odbudowę zastawek i progów na wypływach z jezior, mające na celu stabilizację ich poziomów wody;

• remonty i odbudowę zniszczonych jazów, bystrzy i progów stabilizujących, umożliwiających zwiększenie retencji korytowej rzek i odbudowę mokradeł;

• renaturyzację kanałów i odtworzenie sieci hydrograficznej w obszarze oddziaływania odkrywek węgla brunatnego;

• stworzenie łowisk specjalnych w powstałych zbiornikach;

• budowę farm fotowoltaicznych, służących zasilaniu pompowni i produkcji zielonej energii o wydajności 50 MW rok.

Osiągnięcie pełni założonych celów łącznie z wypełnieniem wyrobisk pokopalnianych planowane jest do końca 2026 roku w rejonie tureckim i do 2028 roku w rejonie konińskim. W przypadku braku działań zalanie odkrywek oraz przywrócenie stosunków wodnych trwałoby około 15 lat w rejonie tureckim i aż 30 lat w rejonie konińskim. Dlatego współpraca Wód Polskich, ZE PAK S.A. i samorządów jest kluczowa dla rozwoju wschodniej Wielkopolski i adaptacji tego regionu do zmian klimatycznych i wyzwań przez nie stawianych, takie jak częstsze susze i powodzie.  

Realizacja programu pozwoli na skuteczne przeciwdziałanie skutkom suszy i powodzi, rozwój gospodarczy oraz zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu

Dzięki realizacji zadań zostaną odbudowane historyczne poziomy wody w jeziorach Pojezierza Gnieźnieńskiego i Kujawskiego, zwłaszcza w rejonie Powidzkiego Parku Krajobrazowego, a także na mokradłach i rzekach Wielkopolski wschodniej i terenów przyległych. Ponadto w miejscu istniejących i zamkniętych odkrywek węgla brunatnego utworzone zostaną zbiorniki wodne o łącznej objętości ponad 800 mln m³ wody i powierzchni blisko 3500 ha. Będą one stanowiły bazę rekreacyjną i zaplecze gospodarcze dla lokalnych samorządów oraz rezerwuar wody do wykorzystania na potrzeby komunalne, rolnictwa, leśnictwa i przemysłu. Pozwoli to na poprawę bilansu wodnego na obszarze około 3 000 km² w obrębie powiatów: konińskiego, tureckiego, kolskiego, słupeckiego, mogileńskiego oraz wschodniej części gnieźnieńskiego. Łączna ilość odtworzonych i zgromadzonych wód powierzchniowych wyniesie docelowo 1 mld m³, a wód podziemnych ponad 1,5 mld m³!

Poza korzyściami środowiskowymi, takimi jak wzrost bioróżnorodności, czy poprawa jakości powietrza i mikroklimatu w regionie, zwiększy się również bezpieczeństwo wodne mieszkańców – zarówno w aspekcie przeciwdziałania skutkom suszy, jak i powodzi. System przerzutów wód z Warty i Noteci stworzony na potrzeby uzupełnienia utraconych zasobów wód wzmocni ochronę przeciwpowodziową w dolinie środkowej Warty, ponieważ dzięki niemu możliwe będzie przekierowanie części wód wezbraniowych do zbiorników pokopalnianych, których rezerwa powodziowa wyniesie ok. 50 mln m³.

Realizacja zadań stworzy szansę na dynamiczny rozwój gospodarczy regionu, co jest szczególne ważne dla lokalnych mieszkańców. Podczas trwania projektu, jak również po jego zakończeniu, zaistnieje potencjał do stworzenia wielu nowych miejsc pracy w różnych branżach, m.in. budowlanej, projektowej, energetycznej, hotelarskiej, gastronomicznej, rybackiej, wędkarskiej, czy też w gospodarce wodnej. Poprawa bilansu wodnego zapewni stabilne warunki dla rolnictwa, zaś nowe zbiorniki zwiększą atrakcyjność turystyczną, przez powstanie nowych miejsc do rekreacji, wypoczynku i wędkarstwa. Zakończenie pracy kopalni i budowa farm fotowoltaicznych, nie tylko zwiększy komfort życia przez poprawę jakości powietrza, ale również przyspieszy procesu transformacji energetycznej kraju w kierunku odnawialnych źródeł energii. 

Wspólny projekt to stosunkowo niskokosztowe działania przynoszące duże efekty

Przewidywany budżet całego programu to około 120 mln zł, z czego 70% kwoty zostanie pokrytej przez środki unijne z Funduszu na Rzecz Sprawiedliwej Transformacji, zaś 30% będzie stanowić wkład Własny Wód Polskich, ZE PAK S.A. i lokalnych samorządów. Wydatkowane pieniądze pozwolą na rozwój lokalnych przedsiębiorców, m.in. z branży budowlanej, projektowej, kanalizacyjnej. Rozdział projektu na 25 zadań inwestycyjnych i utrzymaniowych daje możliwość udziału w ich realizacji mniejszym firmom z kapitałem polskim, co nie jest możliwe przy budowie dużych zbiorników zaporowych. Przekazanie pierwszych zbiorników pokopalnianych Wodom Polskim przewidziane jest na drugą połowę roku 2022, a zakończenie części zadań na pierwszą połowę roku 2023. Warto zaznaczyć, że stopień zwiększenia retencji zostanie uzyskany niedużym nakładem finansowym o wartości 0,1 zł na 1 m³ dodatkowej retencji wody.

Mapa wyrobisk pogórniczych, w których będzie prowadzona rekultywacja. Fot. Wody Polskie

Odtworzenie rzeki Warcicy jeszcze w tym roku!

Wody Polskie wspólnie z ZEPAK S.A. i gminami Kramsk oraz Koło prowadzą przerzut wód z Warty do Warcicy. Realizacja zadania pozwoli odtworzyć przepływ w tej rzece oraz przyspieszy odbudowę wód gruntowych w strefie oddziaływania leja depresji związanego z odkrywką Drzewce. Inwestycja polega na budowie rurociągu sprowadzającego wodę z Warty do Dopływu spod Dzieraw, skąd woda grawitacyjnie ma spływać do rzeki Warcicy. Woda w korycie rzeki Warcicy powinna pojawić się jeszcze w tym roku! Całkowity koszt prac szacowany jest ponad 1,5 mln zł, w tym wkład samorządów i ZE PAK S.A. wyniesie 450 tys. zł. Wody Polskie odrestaurują również kilkanaście obiektów hydrotechnicznych na Warcicy i jej dopływach.

Według wstępnych kalkulacji, przy przerzucie na poziomie 1,0 m³/s odkrywka Drzewce powinna się wypełnić po zamknięciu nie tak jak pierwotnie wyliczano po 15, ale już po 6 latach! Szacunkowa wielkość retencji pozyskanej dzięki realizacji tego zadania wyniesie ponad 30 mln m³. Odbudowane zostaną także zasoby wód podziemnych w okolicy. Dodatkowo należy wskazać, że jest to działanie przeciwpowodziowe. W momencie, gdy w Warcie odnotowane zostaną bardzo wysokie stany wody, zawsze będzie istniała możliwość przerzutu części tych wód do zlewni Warcicy, co pozwoli m.in. zredukować przepływ w środkowym i dolnym odcinku Warty.

Na większości akwenów z Polski środkowo-zachodniej średnio poziom wody obniżył się od 0,2 do 0,5 m na przestrzeni ostatnich 60 lat. Natomiast w wybranych miejscach, poddanych silnej antropopresji w rejonie oddziaływania odwodnień górniczych oraz w pobliżu dużych aglomeracji miejskich, gdzie eksploatuje się na dużą skalę zasoby wód podziemnych ten spadek wyniósł od 1 do 6 m. Zatem każde, nawet najmniejsze rozwiązanie, który zniweluje ten destrukcyjny proces, będzie niezwykle korzystne dla tego obszaru. Rekultywacja obszarów zdegradowanych wpisuje się w działania retencyjne i renaturyzacyjne. Dzięki odbudowie zasobów wodnych, zatrzymujemy ogromne ilości wody na miejscu, tak by nie odpływała bezpowrotnie do Bałtyku. Zyskuje na tym lokalne rolnictwo, turystyka oraz środowisko naturalne.