Melioracje powszechnie kojarzą się z odwadnianiem terenów. Tymczasem systemy te mogą być dwufunkcyjne i w razie suszy – służyć nawodnieniu pól uprawnych. Wody Polskie stworzyły założenia do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych, który wykorzystuje retencję korytową (rzeczną), a jego celem jest przywrócenie dwufunkcyjności melioracji. Nasze Gospodarstwo przy współpracy z władzami samorządowymi i rolnikami, kontynuuje wdrażanie zadań przywracających dwufunkcyjność melioracji. Łączna wartość tych inwestycji wynosi 160 mln zł.
Retencja korytowa poprawia stosunki wodne na danym terenie, pozwala na racjonalne gospodarowanie wodami. Przynosi wymierne korzyści dla rolnictwa i środowiska przyrodniczego. Podczas spotkań poświęconych wdrażaniu zadań z zakresu retencji korytowej przedstawiciele lokalnych społeczności podkreślali, jak duże znaczenie dla okolicznych mieszkańców ma uruchomienie urządzeń wodnych. Wójt gminy Drelów na Lubelszczyźnie tak podkreślił znaczenie tych działań: - „Dzięki uruchomieniu Jazu Augustówka do okolicy po kilkunastu latach powróciło życie, nad łąkami znów pojawiły się poranne mgły, wróciły ptaki”.
W Polsce systemy melioracyjne w większości są niewykorzystane i zaniedbane. Przez dziesięciolecia służyły rolnikom, jednak w dobie zmian klimatu i coraz częściej występujących susz, stały się bezużyteczne. Modernizacja urządzeń melioracyjnych, przy wykorzystaniu systemów piętrzących oraz zatrzymujących wodę, przynosi wymierny, niemal natychmiastowy efekt w postaci poprawy bilansu wodnego, w tym wzrostu poziomu wód gruntowych i zwiększenia retencji glebowej. To z kolei pozwala na zwiększenie plonów w obszarach zagrożonych suszą rolniczą o 30-40 %.
Na czym polega retencja korytowa?
Retencja korytowa polega na czasowym podpiętrzeniu wody w rzekach i kanałach oraz skierowaniu jej do rowów melioracyjnych, gdzie jest zatrzymywana. W tym celu wykorzystywane są systemy budowli piętrzących – jazów, zastawek, przepusto-zastawek, które pozwalają regulowanie przepływu wód i optymalne nawadnianie pól. W okresie niżówek woda jest zatrzymywana w sieci rowów melioracyjnych, z kolei w czasie wezbrań, może odpłynąć swobodnie z powrotem do cieku głównego. Pozwala to na skuteczne przeciwdziałanie skutkom suszy rolniczej, w tym na zwiększanie retencji glebowej na gruntach ornych.
Jak działa retencja korytowa: urządzenie piętrzące - jaz, retencjonuje wodę w korycie na odcinku połączonym z systemem rowów, dzięki czemu możliwe jest wprowadzenie wód do systemu rowów, zatrzymanie ich, dzięki mniejszym obiektom piętrzącym, na czas niżówek oraz bezpieczne odprowadzenie wód w czasie opadów. Ryc. Wody Polskie
Wody Polskie w ramach realizacji zadań z zakresu retencji korytowej zaplanowały budowę i przebudowę 650 urządzeń wodnych na kwotę ok. 160 mln zł. W okresie 3 lat planowane jest zwiększenie retencji na obszarze nawet 300 tys. ha w całej Polsce. Ostateczne efekty działań są zależne od współpracy z lokalnymi władzami, spółkami wodnymi zrzeszającymi rolników oraz samymi rolnikami, którzy są właścicielami systemów melioracyjnych. Urządzenia wodne na rzekach i kanałach znajdują się w administracji Wód Polskich.
Wdrażanie założeń do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych Wody Polskie podjęły wiosną 2020 roku, po przeprowadzeniu pilotażu w województwie zachodniopomorskim, w jednym z regionów najdotkliwiej doświadczanych przez suszę rolniczą.
Zadania zrealizowane w 2020 roku i zaplanowane na najbliższe 2 lata
W ramach założeń do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych, Wody Polskie zrealizowały blisko 200 różnego typu zadań na kwotę niemal 32 mln zł. W 2021 roku rozpoczęto 58 zadań z zakresu prac utrzymaniowych na kwotę 8 mln zł, osiem z nich już zrealizowano. Z kolei na zadania inwestycyjne z zakresu retencji korytowej na rok 2021 i 2022 łącznie przeznaczonych jest blisko 90 mln zł. Jednocześnie trwają prace nad rozszerzeniem założeń do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych dla zwiększenia ilości realizowanych inwestycji mających wpływ na obszary użytkowane rolniczo.
W ramach Lokalnych Partnerstw ds. Wody pracownicy Wód Polskich podjęli się zadania przeszkolenia osób wyznaczonych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie zgód wodnoprawnych, w szczególności dla inwestycji do nawodnień. W każdym regionie Wód Polskich (11 regionalnych zarządów gospodarki wodnej) zostali wyznaczeni koordynatorzy Wód Polskich w zakresie realizacji zadań związanych z nawodnieniami w rolnictwie oraz realizacją programu PROW i pozostająca w stałym kontakcie z koordynatorami wyznaczonymi przez ośrodki doradztwa rolniczego, służąc wiedzą i doświadczeniem, wspomagając doradców rolniczych z tych ośrodków.
W ramach spotkań z Interesariuszami (przedstawiciele samorządów, spółek wodnych, rolników, Ośrodków Doradztwa Rolniczego itp.) W sprawie Kształtowania Zasobów Wodnych oraz działalności statutowej PGW WP odbyło się ok 830 spotkań, na których zawarto 37 porozumień finansowych w zakresie współpracy dotyczącej kształtowania zasobów wodnych. Porozumienia te opiewają na kwotę ok 3 156 000,00 PLN. Zawarto również 25 porozumień rzeczowych m.in. na utrzymanie urządzeń, opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego - zwiększenie zdolności retencyjnych, wykonanie dokumentacji, prowadzenie eksploatacji polegającej na regulowaniu piętrzenia na urządzeniach oraz uzyskanie niezbędnych decyzji administracyjnych. W związku z dużym powodzeniem spotkań z Interesariuszami, spotkania te będą kontunuowane w roku bieżącym.
Jak wiele wody można zgromadzić w zlewniach rzecznych?
W ramach zadań z zakresu retencji korytowej w 2020 roku, zatrzymano dodatkowo 57 mln m3 wody. Prowadzone obecnie piętrzenia na 2162 urządzeniach pozwalają na zmagazynowanie dodatkowych 313 mln m3 wody.
Warto podkreślić fakt, że po raz pierwszy od 30 lat, dzięki zadaniom realizowanym przez Wody Polskie z zakresu retencji korytowej (rzecznej), doszło do wzrostu retencji. Przyjmuje się, że na skutek czasowego podpiętrzenia wody w rzekach i kanałach ilość zgromadzonej wody może się zwiększyć aż dziesięciokrotnie. Retencja korytowa przyczynia się bowiem do zwiększenia zasobów wód zgromadzonych w glebie w obszarach położonych w danej zlewni rzecznej, jak również wpływa korzystnie na poziom wód gruntowych oraz zasila wody podziemne. Wody Polskie kontynuują program retencji korytowej, co w najbliższym czasie doprowadzi do wzrostu retencji w Polsce, z poziomu obecnych ok. 6,5%, nawet do 7%.
Dla realizacji prawidłowej gospodarki wodnej należałoby gromadzić około 20% średniorocznego odpływu z rzek – na tym poziomie kształtuje się średnia europejska dotycząca retencjonowania wody. Niezbędne są zatem dalsze kompleksowe działania, których celem jest zwiększenie zasobów wodnych kraju. Jest to jedno z kluczowych zadań Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
Informacje dodatkowe:
Szczegóły na temat pilotażu w woj. zachodniopomorskim w ramach zwiększenia retencji korytowej dla celów rolniczych:
Relacje na temat działań Wód Polskich w wybranych regionach w 2020 roku można znaleźć w artykułach:
https://www.wody.gov.pl/aktualnosci/1071-retencja-korytowa-nasze-dzialania-w-regionach
