Otwarcie korytarza swobodnej migracji dla zwierząt żyjących w środowisku wodnym, które przyczyni się do odbudowy cennych ekosystemów, a tym samym do ochrony bioróżnorodności oraz bezpośrednio wpłynie na poprawę potencjału jednolitych części wód powierzchniowych oraz wartości wskaźników morfologicznych i biologicznych – to cel strategiczny projektu pn. „Odtworzenie ciągłości ekologicznej Wisły i dolnych odcinków rzek Soły i Skawy”, realizowanego przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie w latach 2019-2023. Projekt właśnie został zakończony.

W ramach inwestycji zrealizowana została budowa i przebudowa 7 przepławek na rzekach:

• Wiśle: Dwory i Smolice,

• Sole: Bielany, Broszkowice,

• Skawie: Wadowice, Podolsze i Grodzisko.

Przebudową objęto jednocześnie stopnie, na rzekach:

• Wiśle, na tzw. Węźle Dwory i Węźle Smolice,

• Skawie – w obrębie miejscowości Podolsze, Wadowice i Grodzisko,

• Sole – w miejscowości Broszkowice.

 

Jedną z cech naturalnego środowiska rzecznego jest brak barier uniemożliwiających migrację organizmów wodnych, ale także hamujących ruch rumowiska. Przegrodzenie rzeki sztucznymi przegrodami zakłóca w istotny sposób możliwość poszukiwania przez ryby pokarmu, kryjówek czy miejsc na tarło, co wpływa na ich liczebność i kondycję, a w skrajnych przypadkach, gdy odcięty zostanie dostęp do tarlisk w górnych częściach rzek, może prowadzić do wyginięcia całych populacji. 

W położonych w dolnych odcinkach rzek Soły i Skawy oraz na odcinku Wisły pomiędzy ujściami tych rzek od dawna nie ma ryb dwuśrodowiskowych, takich jak łosoś, troć i jesiotr, a przeprowadzone badania wykazały duże zróżnicowanie gatunkowe na sąsiadujących ze sobą, ale oddzielonych jazami czy programi odcinkach rzeki.

Prace projektowe poprzedziła dokładna inwentaryzacja zabudowy hydrotechnicznej oraz konsultacje takich rozwiązań technicznych, które zapewniają likwidację barier migracyjnych dla organizmów wodnych przy zachowaniu dotychczasowych funkcji modernizowanych obiektów. Przyjęto rozwiązania „bliskie naturze" naśladujące warunki, jakie panują w naturalnej rzece.

W projektach uwzględniono wymagania migracyjne różnych gatunków ryb obejmujące: rozmiary, prędkości pływania, typowe zachowania, terminy wędrówek.

W ramach projektu zbudowano i przebudowano 7 przepławek:

PRZEPŁAWKA DWORY 

Budowa przepławki dla ryb na prawym brzegu rzeki Wisły omijającej stopień i próg podpiętrzający w km 4+940 biegu rzeki Wisły w obrębie miejscowości Gromiec i Oświęcim. 

W ramach zadania wykonano przepławkę techniczną dwuszczelinową o długości 244,0 m złożonej z 47 komór, przebudowano stopień – bystrze o długości 57,0 m, przebudowano opaskę kamienną o długości 93,5 m oraz wyposażono przepławki w urządzenie do monitoringu. Wprowadzono także rozwiązania dla turystyki kajakowej. 

 

PRZEPŁAWKA SMOLICE

Budowa przepławki dla ryb na prawym brzegu rzeki Wisły omijającej stopień podpiętrzający w km 21+220 biegu rzeki Wisły w obrębie miejscowości Podolsze i Jankowice. 

W ramach zadania wykonano przepławkę techniczną dwuszczelinową o długości 141,0 m złożoną z 28   

komór oraz wyposażono przepławkę w urządzenia do monitoringu. Wprowadzono także rozwiązania dla turystyki kajakowej. 

 

PRZEPŁAWKA WADOWICE

Budowa przepławki dla ryb na lewym brzegu rzeki Skawy omijającej próg piętrzący km 21+500 biegu rzeki w obrębie Wadowic.

W ramach zadania wykonano przepławkę dwufunkcyjną(dla ryb i dla kajakarzy) „szczotkową” o długości 96 m, zbudowano korytarz kamienny na wylocie z przepławki oraz gurt kamienny poniżej umocnień kamiennych wypadu stopnia o dł 57 m. Przebudowano także drenażowe ujęcie wody dla Wadowic

  

PRZEPŁAWKA GRODZISKO

Budowa przepławki dwuszczelinowej dla ryb na lewym przyczółku jazu w m. Grodzisko, gm. Zator w km 8+975 rzeki Skawa.

W ramach zadania zlikwidowano istniejącą przepławkę w prawym przyczółku jazu, zbudowano techniczną przepławkę dwuszczelinową o dł. 136 m w ilości 28 szt. komór, częściowo rozebrano istniejącą przepławkę jednoszczelinową, zbudowano koryto quasi-naturalne o dł. 136 m, zamontowano urządzenia do monitoringu migracji ryb oraz wykonano trasę do przeciągania kajaków o dł. ok 100 m.

 

PRZEPŁAWKA PODOLSZE

Budowa przepławki dla ryb w korycie rzeki Skawa w km 1+260 na stopniu wodnym w m. Podolsze, gm. Zator.

W ramach zadania przebudowano istniejący wypad stopnia betonowego na bystrze z głazów kamiennych o nieregularnych komorach tzw. „plaster miodu”, zbudowano opaskę brzegową z narzutu kamiennego, rampę dla spływu kajaków w formie kanału żelbetowego z zamocowanymi elementami szczotkowymi w dnie oraz zabudowę narzutem kamiennym wyrwy dennej powyżej korpusu stopnia.

 

PRZEPŁAWKA BIELANY

Budowa przepławki w formie obejścia bystrza w km 16+200 biegu rzeki Soły w miejscowości Bielany, gmina Kęty, powiat oświęcimski, woj. małopolskie.

W ramach zadania zbudowano przepławkę w formie obejścia bystrza w km 16+200 biegu rzeki Soły w miejscowości Bielany. Zakres prac obejmował:

• budowę przepławki ryglowej w formie koryta obiegowego przy bystrzu w km 16+200 biegu rzeki Soły,

• przebudowę opasek brzegowych z koszy siatkowo-kamiennych oraz narzutu kamiennego,

• rozbudowę bystrza narzutem kamiennym,

• budowę poprzeczki z koszy siatkowo-kamiennych.             

PRZEPŁAWKA BROSZKOWICE

Przebudowa istniejącej przepławki komorowej przy stopniu i jazie w km 0+750 biegu rzeki Soły w miejscowości Broszkowice, gmina Oświęcim, powiat oświęcimski, woj. małopolskie.

W ramach zadania przebudowano istniejącą przepławkę na nową przepławkę jednoszczelinową z wykorzystaniem elementów starej przepławki przy jazie w stopniu i jazie w km 0+750 biegu rzeki Soły o parametrach. Długość obecnej przepławki wynosi 166 m. 

 

Nadzór przyrodniczy nad realizacją działań

W ramach nadzoru przyrodniczego wykonano inwentaryzację przyrodniczą obszaru robót oraz prowadzono systematyczne wizyty monitoringowe w obszarze inwestycji. Stały monitoring procesu budowlanego miał na celu zapobieganie ewentualnym szkodom w środowisku naturalnym spowodowanym pracami w korycie rzeki. Działania nadzoru przyrodniczego skupiały się na monitorowaniu prac budowalnych pod kątem ich zgodności z zapisami zawartymi w decyzji środowiskowej oraz przepisami o ochronie gatunków i siedlisk przyrodniczych. Zalecano odpowiednie metody przeciwdziałania mąceniu, w tym różne techniki oddzielania placu budowy od nurtu w taki sposób, by prace mogły być prowadzone „na sucho”.

W ramach prowadzonego nadzoru przeprowadzono odbyto szereg spotkań i konsultacji dotyczących propozycji zmian projektu, korzystnych z punktu widzenia możliwości pływackich ryb, m.in. zapewnienia odpowiedniej szorstkości w dnie kanału przepławki czy też dokonanie korekty konstrukcji bystrza poprzez zamianę ułożenia/dosypania kamieni w dnie.

Zespół przyrodniczy prowadził na bieżąco monitoring ichtiofauny w rejonie prowadzonych prac. W przypadkach, gdy ryby zostawały uwięzione w obniżonych zastoiskach przenoszono je do głównego nurtu rzeki.

W razie konieczności zalecano montaż płotków ograniczających nieplanowaną migrację małych ssaków i dokonywano na bieżąco ich przeglądu.

W ramach zadania prowadzono również monitoring hydrauliczny przepławek, obejmujący badania w dwóch etapach: wstępnym, tj. na sucho przed puszczeniem wody oraz na mokro po uruchomieniu przepływu wody przez przepławkę. Na suchej przepławce wykonywano audyt poprawności przepławki pod kątem jej zgodności z projektem i zalecanymi standardami w tym zakresie. 

Na końcową ocenę parametrów hydraulicznych przepławki składały się dwie składowe: ocena wabienia ryb do wejścia przepławki oraz ocena możliwości przejścia przez samą przepławkę, która obejmowała wewnętrzne parametry hydrauliczne przepławki, takie jak prędkość wody, głębokość, spadek międzykomorowy, rozproszenie energii i wewnętrzne turbulencje. Przyjęto założenie, że przepławkę powinny pokonać wszystkie gatunki ryb żyjące w rzece. 

Projekt zrealizowany został w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020.

Całkowity koszt inwestycji to 61,4 mln zł.