Konferencja naukowa w Grybowie zwieńczyła projekt przywrócenia ciągłości ekologicznej rzeki Biała Tarnowska. Ponad 100 km niebieski korytarz migracji dla ryb to najważniejszy sukces działań Wód Polskich. Na południu naszego kraju prowadzone są też inne duże projekty renaturyzacyjne, dzięki którym odtwarzamy ciągłość ekologiczną rzek.

Dolina Białej Tarnowskiej z powodu swojego położenia i uwarunkowań przyrodniczych jest ważnym regionalnym i międzynarodowym korytarzem ekologicznym. Piętnaście z dwudziestu jeden gatunków ryb żyjących w dolinie Białej Tarnowskiej potrzebowało dostępu do kamienistego lub żwirowego podłoża. Dostęp do nich blokowały liczne progi i stopnie wodne zlokalizowane wzdłuż biegu rzeki, dlatego w ramach programu zmodernizowaliśmy lub usunęliśmy istniejące bariery migracyjne oraz zrenaturyzowaliśmy fragmenty koryta rzeki. Oprócz umożliwienia swobodnej migracji rybom, działania te wzmocniły ochronę przeciwpowodziową oraz zwiększyły poziom naturalnej retencji korytowej w dolinie rzeki. Dzięki inwestycji zostały też odtworzone historyczne połączenie pomiędzy poszczególnymi dopływami Białej Tarnowskiej, Dunajcem, Wisłą oraz Morzem Bałtyckim.

Efektem prac jest przywrócenie drożności korytarza ekologicznego rzeki Białej Tarnowskiej wraz jej dopływami o długości 80 km, a tym samym zachowanie ciągłości koryta Białej Tarnowskiej na łącznej długości 101,8 km - od źródeł do ujścia! Powyższe zapewniło usunięcie 15 barier dla wędrówki ryb i innych organizmów wodnych. Przebudowa istniejących budowli poprzecznych dostosowała je do wymogów gatunków dwuśrodowiskowych, takich jak łosoś, troć i certa. Renaturyzacja zapewniła lepsze warunki użytkowania rzeki, np. poboru wody do celów komunalnych oraz złagodziła skutki wezbrań dzięki odtworzeniu 88 ha naturalnych obszarów zalewowych, wspomagając naturalną retencję zlewniową. Projekt charakteryzował się innowacyjnymi rozwiązaniami, jak np. kamienne konstrukcje w formie plastrów miodu, które spowalniają impet wody i ułatwiają rybom wędrówkę na tarło w górę rzeki. Projekt realizowany był na terenie gmin Uście Gorlickie, Grybów, Bobowa. Wartość całego projektu, współfinansowanego ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 - 2020, opiewa na ponad 34 mln zł.

Prowadzimy renaturyzację rzek na południu Polski

Przypomnijmy, że RZGW w Krakowie zrealizował też projekt na rzece Wisłoce i jej dopływach: Likwidacja barier migracyjnych dla organizmów wodnych na rzece Wisłoce i jej dopływach – Ropie oraz Jasiołce. W przypadku Wisłoki i jej dopływów zlikwidowaliśmy 7 barier migracyjnych, które spowodowały udrożnienie korytarza rzecznego o długości 254 km, tj. na odcinkach rzek o długości: Wisłoki -124 km, Jasiołki -76 km oraz Ropy – 54 km.

Obecnie Wody Polskie w Krakowie realizują trzeci projekt, którego celem jest poprawa stanu ekologicznego wód płynących rzeki Wisły i dolnych odcinków rzek Soły i Skawy. Zostanie przywrócona spójność sieci obszarów Natura 2000 oraz odtworzone historyczne korytarze ekologiczne łączące Wisłę z rzekami Sołą i Skawą. W efekcie nastąpi ochrona i stabilne perspektywy zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków wchodzących w skład ekosystemu dolin rzek Soły i Skawy. Działania prowadzone podczas projektu mają służyć budowie lub modernizacji 7 przepławek dla ryb. Koszty projektu to prawie 60 mln zł.

Przepławki – skomplikowane konstrukcje umożliwiające migrację ryb

Doliny rzeczne przez dziesiątki lat były przekształcane, zabudowywane i przegradzane. Doprowadziło to do zakłócenia gospodarki wodnej - zwiększenia zagrożenia powodzią i suszą. Degradacja dolin i koryt spowodowała zmniejszenie populacji, a nawet całkowite wyginięcie wielu gatunków organizmów wodnych. Ryby, by mogły się rozwijać i żyć, potrzebują dostępu do kamienistego lub żwirowego podłoża. Muszą mieć możliwość swobodnej wędrówki wzdłuż całej długości rzeki. W poszczególnych sezonach roku i okresach życia przemieszczają się one wzdłuż rzeki w poszukiwaniu pokarmu, odpowiednich kryjówek oraz miejsc tarłowych. Przegradzanie rzek sztuczną zaporą zakłóca ich normalne procesy życiowe lub nawet całkowicie je uniemożliwia.

Głównym sposobem radzenia sobie z tym problemem jest budowa przepławek, czyli obiektów umożliwiających rybom i innym organizmom wodnym wędrówkę w górę i w dół rzeki przez przeszkody takie, jak stopnie wodne i jazy. Buduje się je po to, aby ponownie połączyć ekosystemy wodne. Jednym z trudniejszych wyzwań, jakie stoją przed projektantami przepławek jest zasygnalizowanie rybom, gdzie mają szukać do nich wlotu. Wykorzystuje się w tym celu zdolność ryb do orientowania się w rzekach według kierunku nurtu i prędkości przepływu. Ryby płynące w górę rzeki kierują się w stronę najsilniejszego nurtu. Przepławka, szczególnie na szerokich rzekach, musi zostać tak zaprojektowana, by ten nurt kierował je do przepławki. Konstrukcja przepławki powinna uwzględniać też cechy gatunkowe oraz możliwości i potrzeby ryb. Rozmiary przepławek (w tym szczelin) powinno się projektować na największe ryby, a ich parametry hydrauliczne (np. prędkości przepływu, głębokości wody) na najmniejsze/ najsłabsze, jakie żyją w danej rzece. Przy projektowaniu należy uwzględnić też zmienne warunki hydrologiczne (m.in. tzw. niżówki) oraz terminy migracji ryb. Przepławki buduje się w formie bystrza, obejść dla ryb czy ramp i pochylni dennych.