Powódź, obok suszy, jest jednym z najbardziej dotkliwych i niebezpiecznych zjawisk naturalnych. W Polsce na terenach zagrożonych występowaniem powodzi mieszka nawet 15 mln ludzi! Te gwałtowne zjawisko wpływa destrukcyjnie na społeczeństwo, środowisko i gospodarkę, powodując wielomiliardowe straty. Wody Polskie prowadzą szereg inwestycji na południu Polski, w najbardziej zagrożonych powodzią obszarach kraju. Tylko w tym roku ukończymy ważne zadania przeciwpowodziowe, które wzmocnią bezpieczeństwo mieszkańców dorzecza górnej Wisły i Odry.

Powodzie są zjawiskiem nieprzewidywalnym, ujawniającym swą niszczycielską moc w bardzo krótkim czasie, nierzadko nawet w ciągu godzin. Zgodnie z modelami klimatycznymi, błyskawiczne powodzie w Polsce będą się nasilać, zaś na podtopienia szczególnie narażone będą tereny górskie i podgórskie oraz miasta, w których jest duży procent powierzchni utwardzonych. W takich miejscach, punktowe nawalne opady deszczu prowadzą do szybkiego spływu wód opadowych, powodując gwałtowne wezbrania niewielkich rzek i potoków. Zjawisku sprzyja silna urbanizacja i zwiększanie zabudowy w dolinach rzecznych. Dlatego w rejonach o zwiększonym ryzyku podtopień i powodzi konieczne jest zwiększanie retencji, budowa zbiorników przeciwpowodziowych oraz tworzenie kompleksowych systemów, które umożliwiają bezpieczne przejście wód podczas wezbrania.

Powódź jest jednym z najbardziej dotkliwych i niebezpiecznych zjawisk naturalnych. W Polsce na terenach zagrożonych występowaniem powodzi mieszka nawet 15 mln ludzi! Fot. Pixabay

 
Zaawansowanie prac na inwestycjach przeciwpowodziowych dorzecza górnej Odry

Śląsk i Ziemia Lubuska to regiony, które dotkliwie ucierpiały podczas powodzi, zwłaszcza z 1997 roku, a także z 2010 roku. Ogromne zniszczenia, które nastąpiły po przejściu fali powodziowej wykazały konieczność pilnych prac mających na celu zabezpieczenie tych ziem przed niszczącym żywiołem. Dlatego Wody Polskie, od momentu swojego powstania, traktują wzmocnienie ochrony mieszkańców w dorzeczu Odry za zadanie priorytetowe. W odpowiedzi na oczekiwania lokalnych społeczności, przy pełnym poparciu samorządów, a także korzystając z doświadczeń lat minionych, infrastruktura hydrotechniczna jest modernizowana i dostosowywana do bezpiecznego przeprowadzania wód wezbraniowych i powodziowych.

Zatopiony znak drogowy w Starym Dworze w powiecie wołowskim podczas powodzi 1997 r., aut. Mistrz69, Wikipedia/dp

Zaawansowane prace w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły prowadzone są na Odrze, zarówno w Słubicach, jak i Nowej Soli. Roboty budowlane związane z rozbudową wałów w Słubicach w województwie lubuskim przebiegają w bardzo dobrym tempie i zakończą się prawdopodobnie do końca tego roku. Dzięki wykonanym pracom 17 tys. osób zamieszkujących obszar blisko 19 km² zyska skuteczniejszą ochronę przeciwpowodziową. Zyska również środowisko naturalne, gdyż wał został odsunięty od koryta rzeki dla zwiększenia retencji dolinowej Odry i zachowania cennych kompleksów lasów łęgowych na tym odcinku. To kolejne zadanie, w ramach którego oddajemy przestrzeń rzece. Sama inwestycja polega m.in. na budowie i formowaniu nowego wału okrężnego o długości ok. 6 kilometrów oraz modernizacji i wzmocnieniu istniejących już wcześniej wałów przeciwpowodziowych rzeki Odry na odcinku ok. 7 kilometrów. Wszystkie główne prace w obrębie formowania nasypów nowych konstrukcji zostały już wykonane. Aktualnie odbudowywane są też koryta kanałów dwóch innych cieków - Racza Struga na długości 2 kilometrów i Czarny Kanał na długości 4 kilometrów. Modernizacja istniejącego wału rzeki ma istoty wpływ na wzmocnienie i zachowanie właściwej funkcji budowli oraz ogranicza do minimum ryzyko np. przesiąkania, czy przerwania wałów.

Rozbudowa wałów przeciwpowodziowych Słubic. Fot. Wody Polskie

Na terenie inwestycji w Nowej Soli zrealizowano już roboty ziemne korpusu lewobrzeżnego wału Odry na odcinku od portu do rzeki Czarna Struga oraz korpusy wałów Czarnej Strugi - od Lubieszowa do ul. Północnej, wraz z niezbędnymi obiektami towarzyszącymi, jak wyloty sieci deszczowych, przepusty, konstrukcje żelbetowe i mury oporowe. Obecnie trwa rozbudowa lewobrzeżnego wału przeciwpowodziowego Odry w pobliżu portu, gdzie realizowane są prace okładzinowe murów oporowych i w najbliższym czasie powinno rozpocząć się układanie nawierzchni brukowej na koronie wału. Ponadto ruszyły roboty ziemne związane z nowym wałem Odry, przegradzającym dolinę Czarnej Strugi oraz obiektami przyszłej przepompowni, zlokalizowanej w tym rejonie. Jednocześnie prowadzone są roboty na budowlach Czarnej Strugi, gdzie trwa rozbudowa wałów oraz przebudowa obiektów infrastruktury na odcinku od ul. Przemysłowej do rejonu drogi ekspresowej S3. Realizowane są prace przy murach oporowych w rejonie osiedla Konstytucji oraz pomiędzy ulicą Chałubińskiego i mostem kolejowym. W trakcie jest budowa dwóch wylotów kolektorów deszczowych i dróg technicznych. Kończą się również roboty na przepuście rzeki Kożuszna i na murach oporowych w rejonie trasy S3. Głównym celem projektu jest kompleksowe zabezpieczenie obszarów położonych wzdłuż doliny Odry i wzmocnienie ochrony 43 tys. mieszkańców i lokalnej infrastruktury. Prace zakończą się w połowie 2023 roku.

Rozbudowa wałów przeciwpowodziowych Słubic. Fot. Jerzy Malicki

Oba działania realizowane są w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły, który jest współfinansowany przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju tj. Bank Światowy, Bank Rozwoju Rady Europy oraz ze środków budżetu państwa.

Równocześnie trwa remont i wzmocnienie zabezpieczeń przeciwpowodziowych w Głuchołazach w województwie opolskim. Prowadzona w tym mieście przez Wody Polskie inwestycja, to element szerokiego planu wzmacniania bezpieczeństwa w zlewni Nysy Kłodzkiej oraz w całym dorzeczu Odry, zgodnie z przyjętą wieloletnią strategią działań. To m.in. remont i modernizacja istniejących obiektów hydrotechnicznych, ale także budowa całkowicie nowych urządzeń, wydatnie chroniących lokalnych mieszkańców i ich mienie oraz infrastrukturę miejską, usługową i przemysłową. Dzięki pracom wykonanym na odcinku długości niemal 2 km, powierzchnia zalewowa w centrum miasta zostanie zmniejszona o ponad 6 hektarów. W ramach działań zaplanowano budowę nowych obiektów przeciwpowodziowych, rozbudowę i modernizację istniejącego muru regulacyjno-oporowego, który zabezpiecza okolicę od dziesięcioleci. Inwestycja jest wykonywana pod nadzorem ichtiologicznym, minimalizując ingerencję w środowisko naturalne koryta rzeki, dbając przy tym o zabezpieczenie siedlisk ryb, w szczególności lipienia i śliza. Zgodnie z harmonogramem, prace mają się zakończyć pod koniec 2022 roku.

Zabezpieczenia przeciwpowodziowe w Głuchołazach. Fot. Wody Polskie

Ważnym krokiem dla wykorzystania potencjału Odry jest również decyzja Wojewody Opolskiego o wydaniu pozwolenia budowlanego na modernizację stopnia wodnego Ujście Nysy. Koszt całej planowanej inwestycji to ponad 300 mln zł, a projekt będzie dofinansowany ze środków Unii Europejskiej. Rozwój Odrzańskiej Drogi Wodnej ma znaczenie nie tylko w kontekście odbudowy szlaku żeglugowego dla transportu śródlądowego, ale również dla ochrony przeciwpowodziowej. Modernizacja infrastruktury hydrotechnicznej, w tym zastąpienie wysłużonych i awaryjnych urządzeń, nowoczesnymi i niezawodnymi, pozwala na bezpieczne przeprowadzanie wód wezbraniowych i powodziowych.

Dzięki decyzji Wojewody Opolskiego, stopień wodny Ujście Nysy będzie mógł zostać zmodernizowany. Aktualnie w skład obiektu wchodzi wiekowa infrastruktura. Na zdj. Wojewoda Opolski Sławomir Kłosowski i Dyrektor RZGW w Gliwicach Marcin Jarzyński.Fot. Wody Polskie

Ważne inwestycje w dorzeczu górnej Wisły - dla poprawy bezpieczeństwa powodziowego Krakowa

Krakowski Bieżanów jest terenem silnie zurbanizowanym, który w tym 2021 roku kilkukrotnie doświadczał podtopień. Wielkość opadu, która nawiedziła tę dzielnicę w lecie ubiegłego roku nie była notowana od 126 lat! Rzeka Serafa stała się odbiornikiem wód opadowych spływających z dróg, chodników, podjazdów i pozostałej infrastruktury, co doprowadziło do błyskawicznej powodzi miejskiej. Problem został spotęgowany przez nadmierne uszczelnienie dużych powierzchni, niedostateczną retencję oraz nawalne deszcze spowodowane przez zmiany klimatu. Gwałtowne wydarzenia pogodowe udowodniły, jak ważne są inwestycje przeciwpowodziowe Wód Polskich w tym miejscu.

Dla kompleksowego zabezpieczenia tego newralgicznego punktu na mapie Krakowa, Wody Polskie tworzą kaskadę 5 suchych zbiorników przeciwpowodziowych, które dzięki retencji nadmiaru wody pozwolą na bezpieczne przejście wód powodziowych. Planowana kaskada, składająca się z istniejącego zbiornika Bieżanów oraz budowanych Malinówka 1, 2 i 3 oraz Serafa 2, będzie mieć powierzchnię blisko 22 ha, co pozwoli na retencję ponad 400 tys. m³ wody. Dzięki temu niemal 16,5 tys. ha terenów gminy Miasta Kraków oraz gminy Wieliczka, zamieszkałych przez 2,5 tys. osób, zyska skuteczniejszą ochronę przez powodziami błyskawicznymi.

Plan kaskady w dzielnicy Bieżanów

W styczniu 2022 roku Wojewoda Małopolski wydał decyzję o pozwoleniu na realizację inwestycji na budowę suchego zbiornika małej retencji Malinówka 3. To dopełnienie szerokiego, złożonego projektu w dolinie rzeki Serafy. Pod koniec maja ubiegłego roku wydano decyzje umożliwiające realizację dwóch innych zbiorników Malinówka 1 i 2, zaś w grudniu pozwolenie na budowę otrzymał zbiornik Serafa 2. Pozwolenie na realizację ostatniego z pięciu zbiorników, które będą działać na tym obszarze, domyka całość inwestycji.

Umowy na budowę zbiorników Malinówka 1 i Malinówka 2 zostały już podpisana, a prace budowlane trwają. Ich zakończenie planowane jest na listopad 2022 r. Roboty związane z budową zbiornika Serafa 2 właśnie się rozpoczynają, a ich zakończenie powinno nastąpić w lutym 2023 r. Z kolei w lutym 2022 roku podpisano umowę na realizację prac budowlanych zbiornika Malinówka 3. Dzięki nadaniu decyzji o pozwoleniu na budowę rygoru natychmiastowej wykonalności, inwestor może od razu przystąpić do wykonywania prac. Budowa zbiorników przeciwpowodziowych w dolinie rzeki Serafy realizowana jest w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły (POPDOW), przy udziale międzynarodowych instytucji finansowych - Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, Banku Rozwoju Rady Europy oraz budżetu państwa.

Ponadto, w ramach zabezpieczenia przeciwpowodziowego doliny Serafy, Wojewoda Małopolski przekazał Wodom Polskim decyzję Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego nakazującą wykonanie grodzic na prawym brzegu rzeki w rejonie Osiedla Złocień. Roboty potrwają do czerwca 2022 r., zaś podobne prace w rejonie osiedla Bieżanów, poniżej istniejącego zbiornika, wykona Gmina Miejska Kraków. W wyniku prac koryto rzeki Serafy zostanie dostosowane do aktualnie występujących warunków przepływu i obecnego zagospodarowania przyległych terenów. Jego parametry zostaną skorygowane tak, aby uzyskać odcinkowo efekt zwiększenia pojemności. Podniesienie i wyrównanie rzędnych opasek brzegowych za pomocą murów z grodzic winylowych na odcinkach powodującym bezpośrednie zagrożenie dla zabudowy mieszkaniowej pozwoli na osiągnięcie odpowiednich parametrów hydraulicznych koryta zapewniających bezpieczny spływ wód wezbraniowych.

Wojewoda Małopolski wydał decyzje, dzięki którym budowa polderów w Bieżanowie jest możliwa. Na zdj. Wojewoda Małopolski Łukasz Kmita i Dyrektor RZGW w Krakowie Małgorzata Sikora. Fot. Wody Polskie

Stworzenie odpowiedniego systemu polderów jest niezbędne, ponieważ dolina rzeki Serafy jest szczególnie zagrożona podtopieniami, jakie pojawiają się na skutek nawalnych opadów deszczu. Konieczne jest uwzględnianie map zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego oraz opracowanie map zagrożenia powodziami od strony wód opadowych – to działanie jest nowością, choć w obliczu zmian klimatu, staje się nieodzowne. Wody Polskie we współpracy z samorządem krakowskim pilotażowo opracowały taką mapę dla stolicy Małopolski.

To nie jedyne działania dla ochrony drugiego największego miasta Polski. W styczniu bieżącego roku, w ramach POPDOW, Wody Polskie podpisały kolejne umowy - na budowę stanowiska pompowego dla pomp mobilnych na kanale Lesisko i budowę wrót przeciwpowodziowych w kanale portu Kujawy. Wszystko po to, by  domknąć system zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta Krakowa. Modernizacja 20 km obwałowań i budowli towarzyszących na terenie trzech dzielnic: Podgórza, Czyżyn i Nowej Huty oraz gminy Wieliczka pozwoli na kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe miasta, w tym bezpośrednią ochronę 40 tys. mieszkańców i ich mienia na obszarze 31 km² oraz obiektów o strategicznym znaczeniu dla całej metropolii, w tym infrastruktury miejskiej i obiektów przemysłowych.

W ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły, RZGW w Krakowie podpisało kolejne umowy - wszystko po to, by domknąć system zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta Krakowa. Fot. Wody Polskie

***

Zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego możliwe jest dzięki inwestycjom przeciwpowodziowym oraz współpracy z samorządami terytorialnymi i lokalną społecznością. W tym celu należy zadbać o właściwe planowanie przestrzenne i ochronę terenów zielonych oraz inwestować w błękitno-zieloną infrastrukturę, żeby wody opadowe miały się gdzie bezpiecznie gromadzić. Kolejne wezbrania są tylko kwestią czasu, dlatego tak ważne jest właściwe przeciwdziałanie zagrożeniu i wdrażanie systemowych działań.