W marcu 2021 roku rozpoczyna się kolejny, trzyletni, okres taryfowy za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne będą składać wnioski z propozycjami wysokości opłat za wodę i odbiór ścieków dla odbiorcy końcowego, czyli dla każdego z nas. Dzięki temu, że rolą Wód Polskich – jako organu regulującego te opłaty – jest ochrona obywateli przed nieuzasadnionymi podwyżkami, nie musimy obawiać się bezpodstawnego wzrostu cen. Przemysław Daca, Prezes Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie skierował do przedstawicieli samorządów list, w którym podsumował dotychczasowe doświadczenia wyniesione z poprzedniego procesu zatwierdzania taryf (z 2018 roku). Prezes Wód Polskich w piśmie wskazał również niezwykle istotną rolę ścisłej współpracy pomiędzy jednostkami administracji samorządowej a organem regulacyjnym, jakim są Wody Polskie.

Pełna treść listu Przemysława Dacy, Prezes Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie skierował do przedstawicieli samorządów znajduje się tutaj

Kto ustala ceny?

Ceny za zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków ustalają przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne. Następnie, propozycje tych cen składają we wniosku taryfowym do PGW Wody Polskie, które sprawdzają czy zaproponowane opłaty są uzasadnione. Jeśli ustalone przez przedsiębiorstwa ceny są zbyt wysokie Wody Polskie mogą wydać decyzję odrzucającą dany wniosek taryfowy, jeśli natomiast opłaty są uzasadnione zoptymalizowanymi kosztami jakie przedsiębiorstwo ponosi – wniosek ten jest zatwierdzany.

Warto podkreślić, że ceny ustalane są nie tylko przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne bowiem forma organizacyjna podmiotów odpowiedzialnych za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków jest w rzeczywistości różnorodna. Wodę dostarczają i ścieki odbierają takie podmioty, jak:

Dla ułatwienia, w niniejszym tekście używamy określenia „przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne” jako odniesienie do wszystkich podmiotów dostarczających wodę i odprowadzających ścieki, z racji tego, że te przedsiębiorstwa stanowią przeważającą większość.

Używamy również terminu „gmina”, który odnosi się do organu właścicielskiego podmiotów odpowiedzialnych za dostarczanie wody i odprowadzenie ścieków. Zwracamy jednak uwagę, że organem właścicielskim może być również miasto. Zamiennie stosujemy także termin „taryfa”, „opłata” i „cena”. Pamiętać jednak należy, że zgodnie z Ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków taryfa to: „zestawienie ogłoszonych publicznie cen i stawek opłat za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków oraz warunki ich stosowania”.

Ochrona odbiorców końcowych przed nieuzasadnionym wzrostem cen

Znowelizowana Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków jako jedną z zasad zaopatrzenia w wodę wymienia w art. 1, p. 1c. czyli ochronę interesów odbiorców usług, z uwzględnieniem wymagań ochrony środowiska i optymalizacji kosztów. Jest to jeden z kluczowych zapisów dla PGW Wody Polskie, który umożliwia Wodom Polskim stanie na straży dobra odbiorców końcowych i zagwarantowanie im jak najprzystępniejszych cen za wodę i odbiór ścieków.

- Jedną z głównych ról PGW Wody Polskie jest ochrona każdego obywatela przed nieuzasadnionym wzrostem cen za wodę i odprowadzanie ścieków. Jesteśmy bowiem organem regulującym ceny zaproponowane przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne. PGW Wody Polskie analizują wnioski taryfowe składane co trzy lata i jeśli przedsiębiorstwo występuje o podniesienie cen dla mieszkańców danej gminy, dokładnie badamy zasadność takiej podwyżki – wyjaśnia Przemysław Daca, Prezes Wód Polskich.

W sytuacji, gdy wzrost cen wynika z braku optymalizacji kosztów przedsiębiorstwa, PGW Wody Polskie, wydając decyzję negatywną, wstrzymują taką niesłuszną podwyżkę opłat lub zobowiązują gminy do pokrycia jej części, tak aby odbiorca końcowy jej nie odczuł.

- Głównym zadaniem PGW Wody Polskie jest ochrona każdego, do kogo dostarczana jest woda i od kogo odbierane są ścieki, przed wzrostem opłat za te usługi. Zdarza się, niestety, że podwyżka taryf jest tak diametralna, że może doprowadzić wręcz do wykluczenia społecznego – dodaje Paweł Rusiecki, z-ca dyrektora Departamentu Zarządzania Środowiskiem Wodnym, PGW Wody Polskie. – Mimo tego, iż gospodarstwa domowe są podłączone do sieci wodno-kanalizacyjnej, przy dużym skoku cen część odbiorców nie będzie stać na poniesienie tych opłat. Do tego, jako Wody Polskie, nie możemy dopuścić bowiem dostęp do wody jest jednym z podstawowych praw człowieka.

Powołanie regulatora w odpowiedzi na nieklarowny system naliczania opłat

Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie od 1 stycznia 2018 roku zostało ustanowione nowym regulatorem cen za usługi zbiorowego dostarczania wody i zbiorowego odprowadzania ścieków powołanym na podstawie nowelizacji  ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 1566 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jednolity Dz. U. z 2019 r., poz. 1437).

Przez wiele lat, zanim PGW Wody Polskie stał się ogólnopolskim regulatorem cen za te usługi, system naliczania opłat za wodę i odbiór ścieków nie był do końca klarowny.

– Zanim Wody Polskie objęły funkcję zewnętrznego regulatora dało się zauważyć konflikt interesów bowiem to gmina, będąc reprezentantem mieszkańców, a także będąc właścicielem przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych sprawdzała przygotowane przez te przedsiębiorstwa wnioski taryfowe, zawierające propozycje opłat za wodę i odbiór ścieków, które mieszkańcy danej gminy mieli ponosić – mówi Paweł Rusiecki, z-ca dyrektora Departamentu Zarządzania Środowiskiem Wodnym, PGW Wody Polskie. – Nie było więc podmiotu zewnętrznego, który mógłby skontrolować czy ceny te nie są dla mieszkańców zawyżone i czy są adekwatne do ponoszonych przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne kosztów.

Wprowadzenie na rynek regulatora zewnętrznego jakim jest PGW Wody Polskie zaowocowało urealnieniem i ustabilizowaniem opłat za usługi wodociągowo-kanalizacyjne oraz ochroną odbiorców usług przed nieuzasadnionym wzrostem cen.

Dążenie do harmonijnej współpracy z gminami i przedsiębiorstwami wod.-kan.

Chroniąc odbiorcę końcowego, PGW Wody Polskie chronią jednocześnie gminy, które w większości przypadków pełnią funkcję właścicielską w stosunku do przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych. Dopłacanie bowiem do niezasadnie zawyżanych cen za wodę i odprowadzanie ścieków, wpływa negatywnie na budżet samorządów, które pieniądze te mogłyby przeznaczyć na inne cele. Zatwierdzenie lub nie przez PGW Wody Polskie taryf zaproponowanych przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne jest więc informacją dla gmin na ile przedsiębiorstwa te potrafią zoptymalizować koszty swojej działalności.

Wody Polskie są również sprzymierzeńcem samych przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych. Opiniowanie, co trzy lata, wniosków taryfowych pomaga przedsiębiorstwom w optymalizacji swoich kosztów, co znacząco może wpłynąć na sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem.

– Zabezpieczamy nie tylko interesy odbiorcy końcowego, ale również samorządów i przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych, zależy nam bowiem na harmonijnej współpracy ze wszystkimi podmiotami, które kwestia taryf bezpośrednio dotyka – mówi Przemysław Daca, Prezes Wód Polskich.

Wody Polskie zauważają również, że: "Od momentu wejścia przez Polskę do Unii Europejskiej, czyli od 2004 roku, większość samorządów w Polsce dokonała dużego postępu w dziedzinie oczyszczania ścieków, uzdatniania wody i dostępu mieszkańców do tych usług. W realizacji celów pomogły samorządom środki własne, unijne i kredyty. Duża część spółek samorządowych to obecnie świetnie zarządzane przedsiębiorstwa, w których wdrożono najnowocześniejsze technologie, bez drastycznych podwyżek cen. W wielu miejscach możliwe jest picie wody z kranu, która nie ma już zapachu chloru, jest smaczna i bezpieczna. Źródło: „Taryfy wodno-ściekowe. Co wpływa na cenę” https://wody.gov.pl/images/dokumenty/broszura-taryfy.pdf

Utrzymanie i ciągłe ulepszanie tego stanu rzeczy jest w interesie nas wszystkich i można to zrealizować jeśli tylko  współpraca na linii gmina, przedsiębiorstwo wod.-kan. i PGW Wody Polskie będzie układała się pomyślnie, ze wzajemnym zrozumieniem i zaufaniem.

Co wpływa na cenę za wodę i odbiór ścieków

Opłaty za wodę i odbiór ścieków, którą ponosi odbiorca końcowy, proponowane są we wniosku taryfowym składanym do PGW Wody Polskie przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne. Przedsiębiorstwa te, natomiast, opracowują je na podstawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z 27 lutego 2018 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryfy oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków .

Zgodnie z powyższymi przepisami, przedsiębiorca powinien policzyć w taryfie koszty swojej działalności związanej ze zbiorowym zaopatrzeniem w wodę i zbiorowym odprowadzaniem ścieków. Licząc te koszty nie powinien w sposób nieuzasadniony podnosić cen. Nie wolno mu również pokrywać kosztów usług dotyczących jednego rodzaju prowadzonej przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne działalności gospodarczej (lub jednej z taryfowych grup odbiorców), przychodami pochodzącymi z innego rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej (lub od innej taryfowej grupy odbiorców usług). Innymi słowy zabronione jest finansowanie skrośne. Każdy, kto ma dostarczaną wodę, powinien ponosić koszty jej dostarczenia. Jednocześnie opłaty nie powinny być wygórowane. To skłoni odbiorców wody do racjonalnego z niej korzystania i do ograniczania zanieczyszczania ścieków. Źródło: „Taryfy wodno-ściekowe. Co wpływa na cenę”

Istnieją jednak koszty, których PGW Wody Polskie nie mogą zakwestionować, a które mają znaczący wpływ na wysokość opłat za wodę i odbiór ścieków. Są to koszty wynagrodzeń w danym przedsiębiorstwie wod.-kan. oraz koszty związane z prowadzonymi lub planowanymi przez przedsiębiorstwo inwestycjami. Kontrolę nad tymi wydatkami sprawuje jednak właściciel przedsiębiorstwa, czyli w przeważającej ilości przypadków gmina lub miasto.

Poniższy wykres ukazuje jak rozkładają się wydatki ponoszone przez przedsiębiorstwa wod.-kan.:

Bezpośredni link przekierowujący do źródła: https://wody.gov.pl/images/dokumenty/broszura-taryfy.pdf

Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne funkcjonuje na rynku tak, jak każda inna firma. W związku z tym, przygotowując taryfę musi policzyć wszystkie koszty, jakie ponosi oraz podsumować sprzedaż jakiej dokonuje. Następnie musi tak przygotować taryfę dla mieszkańców, aby było możliwe pokrycie z pobieranych opłat wszystkich ponoszonych wydatków. Najwyższe koszty w kalkulacji związane są z pensjami pracowników oraz inwestycjami, amortyzacją, podatkami od nieruchomości i opłatami za energię. Koszty związane z inwestycjami są często bardzo wysokie, ale aby w ogóle było możliwe ich ponoszenie, przedsiębiorstwo musi opracować plan takich inwestycji (tzw. wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych). Podlega on obowiązkowemu sprawdzeniu przez wójta/burmistrza/prezydenta miasta, który musi wydać zgodę na zaplanowane inwestycje. Zgoda tego organu gminy jest bardzo istotna ze względu na późniejszy wpływ inwestycji na ceny, jak również w związku z tym, że inwestycja powinna pokrywać się z potrzebami inwestycyjnymi gminy. Sprawdzony i zatwierdzony przez wójta/burmistrza/prezydenta plan musi uchwalić rada gminy. Źródło: „Taryfy wodno-ściekowe. Co wpływa na cenę”

Wprowadzony w Polsce system jest więc systemem / modelem kosztowym (tzw. amerykańskim), w którym to przedsiębiorstwo musi wykazać i uzasadnić zarówno swoje koszty, jak i metodę ich alokacji na taryfowe grupy odbiorców. W systemie tym musi istnieć przeciwwaga dla przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, np. w formie organu regulacyjnego.

Wnioski z pierwszego okresu taryfowego

Składanie przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne wniosków taryfowych odbywa się w dwóch etapach: w pierwszym wnioski te składane są do Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, w drugim możliwe odwołanie do drugiej instancji – Prezesa PGW Wody Polskie.

Łącznie w roku 2018 roku do RZGW wpłynęło 2728 wniosków taryfowych, z czego wydano 2570 decyzji zatwierdzających taryfy oraz 60 decyzji odmawiających zatwierdzenia taryfy.

Najmniejszy wniosek taryfowy dotyczył 22 mieszkańców. Największy wniosek złożył MPWiK w Warszawie, gdzie znajduje się ok. 2,5 mln odbiorców końcowych.

W drugim etapie składania wniosków taryfowych napłynęły do Prezesa PGW Wody Polskie 103 odwołania od wydanych decyzji dyrektorów RZGW, w tym od 16 zatwierdzających. Do Wód Polskich do 12 marca do końca 2018 roku wpłynęło 2728 wniosków. Wszystkie wnioski zostały rozpatrzone. Zatwierdzonych zostało 2570.

Do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego trafiło (od 2018 do grudnia 2020 r.) ogółem 34 spraw - skargi lub sprzeciwy na decyzję lub postanowienie Prezesa PGW Wody Polskie, z których 18 dotyczyło taryf, 3 – regulaminów, 3 – administracyjnych kar pieniężnych oraz 12 – rozstrzygania sporów. Do grudnia 2020 r.  WSA rozstrzygnął 24 sprawy, w 22 przypadkach potwierdzając stanowisko prezentowane przez Prezesa Wód Polskich. NSA rozstrzygnął w sposób ostateczny 1 skargę kasacyjną od wyroku WSA w sprawie ze skargi na decyzję (odmawiającą zatwierdzenia taryfy) Prezesa Wód Polskich – skargę tę oddalając.

Jak kształtowały się ceny za wodę i ścieki w Polsce w 2019 r.?

PGW Wody Polskie są ogólnopolskim regulatorem cen taryf za zbiorowe zaopatrzenie w wodę oraz odprowadzanie ścieków. Oznacza to, że Wody Polskie nie wyznaczają tych cen tylko je regulują, w tym m.in. pilnują, aby ceny te nie rosły zbyt szybko i zbyt wysoko. Stoją więc na straży tego, aby odbiorca końcowy, jakim jest każdy z nas, nie był narażony na podwyżki opłat za wodę i odbiór ścieków, które nie mają swojego rzetelnego uzasadnienia. W toku pierwszego cyklu ustalania taryf, pojawiło się szereg rozstrzygnięć sądowych dotyczących  sporów  interpretacyjnych, które mogą być pomocne w zbliżającym się procesie administracyjnym. Jednym z przykładów rozstrzygnięć, które miały wpływ na obniżenie taryf jest sprawa mieszkańców podwarszawskiego Otwocka: https://wody.gov.pl/aktualnosci/578-taryfy-dla-mieszkancow-otwocka-beda-obnizone

Poniższe mapy i tabele pokazują jak kształtowały się ceny za wodę i odbiór ścieków w 2019 roku.

Opracowanie tekstu: Wydział Komunikacji Społecznej PGW Wody Polskie