SW Siarzewo ma być stopniem posadowionym w korycie rzecznym i nie utworzy wielkiego zbiornika, takiego, jak np. Zalew Zegrzyński. Nie będzie tamował przepływu wód w Wiśle, ani wywoływał znacznego spowolnienia przepływu wody. Będzie za to regulował poziom wód w przypadku pojawienia się niżówki spowodowanej suszą. Te i wiele innych zagadnień związanych z budowlą hydrotechniczną – która obecnie budzi wiele kontrowersji – wyjaśnia dr Grzegorz Chocian ekspert Biura Projektów Strategicznych PGW Wody Polskie.

Planowany w Siarzewie Stopień Wodny ma strategiczne znaczenie dla racjonalnego gospodarowania wodą.

• Z założenia SW Siarzewo ma przeciwdziałać konsekwencjom zmian klimatycznych, takim jak długotrwałe okresy bez opadów prowadzące do suszy, czy skutki wezbrań spowodowanych przez nawalne deszcze.
• Będzie retencjonował istotny odsetek odpływu rocznego, co ma duże znaczenie dla utrzymania życia biologicznego w rzece w okresach niżówek i dla bilansu wodnego w całej okolicy. W związku z drenowaniem koryta Wisły i obniżaniem się poziomu wód gruntowych, ważne jest odnotowanie wpływu tego zbiornika na zahamowanie negatywnego zjawiska i sukcesywne przywracania poprzedniego stanu poza samym zbiornikiem.
• Ma zapewniać produkcję zielonej energii. Rocznie wyprodukuje 315 GWh energii, co da prawie 250 tys. ton oszczędzonej emisji dwutlenku węgla, 90 ton tlenku węgla, 12 ton pyłu zawieszonego mniej w atmosferze. Hydroelektrownia zapewni bezpieczeństwo publiczne gwarantując dostawy energii na wypadek tzw. black outu (awarii systemu elektroenergetycznego).

Trzeba stanowczo podkreślić, że budowa Stopnia Wodnego Siarzewo nie ma nic wspólnego z betonowaniem rzeki. SW Siarzewo ma być progiem podpiętrzającym, który ma spełniać wiele wcześniej wymienionych funkcji. Stopień Wodny Siarzewo będzie miał relatywnie niewielki negatywny wpływ na środowisko. Ograniczy się on głównie do obszaru pierwszej terasy zalewowej. Dlatego alarmistyczne głosy o dewastującej funkcji zbiornika są niezasadne, zwłaszcza w porównaniu do skutków dramatycznych fal powodziowych w maju i czerwcu 2010 r., kiedy wody Wisły zniszczyły tysiące gniazd ptaków i innych organizmów na piaszczystych łachach, a wody powodziowe podtopiły też setki nieruchomości przyczyniając się do zanieczyszczenia wody w Wiśle.

Pomimo ograniczonego obszaru oddziaływania z dużym zaangażowaniem i odpowiedzialnością przeanalizowano wpływ tej inwestycji na przedmioty i cele Natura 2000 oraz inne chronione gatunki i obszary. W trosce o środowisko zaplanowano wymagane działania minimalizujące i kompensujące. Dokonano ich z dużym nadmiarem, który nie powinien być traktowany jako przyznawanie się do wielkich negatywnych skutków budowy zbiornika, lecz przeciwnie - jako troskę o możliwie najlepsze powodzenie działań kompensujących i minimalizujących inwestycję.  W efekcie nie ma mowy o nierozpoznanych i niekontrolowanych skutkach jego powstania.

Projekt jest realizowany z bardzo dużą wrażliwością na kwestie ekologiczne i pod nadzorem wielu przyrodników z różnych wyższych uczelni, ośrodków naukowych, firm i stowarzyszeń. Cała koncepcja architektoniczna jest powiązana z istniejącą infrastrukturą, a  zaplanowane miejsce uwzględnia bardzo wiele elementów wpisywania się w krajobraz.

• Tzw. koryto obejścia to element, który będzie spełniał rolę przepławki terenowej. Dzięki konsultacjom z szeregiem przyrodników i instytucji odpowiedzialnych za stan środowiska jak RDOŚ w Bydgoszczy, znacznie odsunięto od progu piętrzącego wejście do przepławki terenowej od strony wody dolnej. Przez to organizmy migrujące wzdłuż Wisły będą jeszcze lepiej wychwytywać nurt wabiący, a wytworzone koryto obejścia dodatkowo ochroni ważne siedliska ptaków na tzw. „Zielonej Kępie”. Nurt wody w korycie obejścia, zapewniający ciągłość biologiczną rybom dwuśrodowiskowym, będzie zarazem rodzajem ochrony przed drapieżnikami dotychczas łatwo przedostającymi się na „Zieloną Kępę” niszcząc na niej lęgi cennych gatunków ptaków. Ponadto, zgodnie z wymogami decyzji środowiskowej zostanie wybudowanych szereg innych przepławek.
• Planowane jest stworzenie 15 wysp, które staną się siedliskiem dla ptactwa wodnego.
• W ramach kompensacji przyrodniczych, związanych z wymogami przepisów środowiskowych, zostaną stworzone warunki dla powstania niemal 600 hektarów płatów łęgów wierzbowych, topolowych, olszowych i jesionowych.
• Powstaną 72 skrzynki dla nurogęsi – ale nie tylko – łącznie powstanie 19 470 skrzynek lęgowych dla ptaków dziuplastych.
• Dla płazów powstanie 8 zbiorników zastępczych o łącznej powierzchni 15 hektarów, a dla ryb: kozy i różanki – 27 zbiorników zastępczych.
• W ramach zarybiania rocznie zostanie wpuszczonych do rzeki 250 tys. sztuk tzw. smoltów łososia atlantyckiego oraz 10 tys. osobników troci wędrownej.

Choć pierwsza decyzja środowiskowa dotycząca planowanego SW Siarzewo była negatywna (bo projekt nie był formalnie wpisany w Plany Gospodarowania Wodami), obecnie jest on już ujęty w wymaganych dokumentach strategicznych.

W opracowaniu projektu Stopnia Wodnego w Siarzewie uczestniczyło wiele instytucji m.in. Energa Inwest, Arup, Hydroprojekt, IMGW, Port Gdański z firmą Jacobs. Tylko w latach 2010-2016 w pracach i konsultacjach brało udział bardzo wielu naukowców z wyższych uczelni, instytutów badawczych w tym Instytutu Rybactwa Śródlądowego, w tym 20 profesorów, 42 doktorów, 100 magistrów inżynierów z kilku krajów świata. W latach 2016-2020 do tego grona dołączyło kilkudziesięciu kolejnych uznanych ekspertów i kolejne instytucje naukowe.

Inwestycja jest solidnie podbudowana licznymi badaniami naukowymi, analizami i ekspertyzami.
W pracach nad projektem zastosowano bardzo nowoczesne technologie: zobrazowanie satelitarne i zdjęcia fotogrametryczne, którymi pokryto prawie 1500 km². Scanning laserowy (LIDAR) z dokładnością do 20 cm badał szorstkość i ukształtowanie terenu, dzięki czemu uzyskano bardzo dokładne modelowanie cyfrowe – mapy te wykorzystywano potem do fotointerpretacji wyników nakładając na nie kilkadziesiąt innych warstw z danymi np.: mapy glebowe, mapy wilgotności, hydrogeologiczne, geologiczne.

Zostały wykonane badania geotechniczne, dzięki którym poznano profil geomorfologii koryta rzeki. W ramach prac wykonano liczne modele: w jaki sposób układa się woda w profilu glebowym – co jest bardzo ważne w sytuacji, w której zachodzi drenowanie koryta rzeki i obniżenie zwierciadła wody w profilu gruntowym. Model filtacji pozwolił oszacować, jak daleko będzie sięgać zmiana poziomu wód gruntowych – w istocie przywrócenie korzystnej sytuacji - po utworzeniu Stopnia Wodnego Siarzewo.

Wraz z identyfikacją biotopu trwały wieloletnie i bardzo intensywne badania biocenozy, podczas których, pod nadzorem uznanych ekspertów zidentyfikowano 860 taksonów. Obszar inwentaryzacji był bardzo szczegółowy i bardzo duży – 280 km². Inwentaryzowano szatę roślinną, grzyby i porosty, ssaki, ptaki, ichtiofaunę, herpetofaunę, bezkręgowe lądowe i wodne, jednym słowem wszystkie wymagane grupy.  Innowacją bez precedensu były cyfrowe mapy waloryzacji przyrodniczej, które powinny być w przyszłości standardem metodycznym, bo lepiej niż sama inwentaryzacja odpowiadają na wyzwania związane z oceną oddziaływania przedsięwzięć na środowisko.

Wykonano też bardzo liczne modelowania komputerowe rozprzestrzeniania się hałasu, gazów i pyłów do powietrza i pozostałe ekspertyzy włącznie z kumulowaniem się różnych oddziaływań zbiornika głównego z emisjami z inwestycji towarzyszących. Do powyższych analiz trzeba dodać bardzo zaawansowane modele przepuszczania lodów, niezmiernie ważne dla unikania zatorowych powodzi zimowych. Obecnie stale stanowią zagrożenie dla mieszkańców gmin nadwiślańskich. Przeprowadzono szerokie analizy archeologiczne identyfikując 413 stanowiska archeologiczne i 821 zabytków nieruchomych i zabezpieczając ich przyszłość. Co ważne – analizy wielowariantowe doprowadziły do wyboru lokalizacji progu w miejscowości Siarzewo, również dlatego, bo ta lokalizacja wyklucza zagrożenie naruszenia zasobów solanek w Ciechocinku i okolicach.

W ramach procedury odwoławczej z należytym szacunkiem analizowane są konstruktywne głosy krytyczne organizacji ekologicznych, przyczyniające się do lepszej realizacji projektu. Oznacza to również, że procedury udziału społeczeństwa w ochronie środowiska są aktywne i przynoszą pożądany efekt z zakresu zrównoważonego rozwoju. Przy czym trzeba to podkreślić, że nie jest prawdą, iż jedynym głosem społecznym jest głos krytyki budowy Stopnia Wodnego Siarzewo. Tylko do 2017 roku inwestycję poparło w różny sposób kilkadziesiąt organizacji w tym ekologicznych i dziesiątki tysięcy mieszkańców centralnej Polski. Tylko w powiecie aleksandrowskim zebrano ponad 100.000 podpisów poparcia.

Zgodnie z najlepiej rozumianymi zasadami zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego należy przede wszystkim szanować głos mieszkańców żyjących nad Wisłą i w jej sąsiedztwie, odczuwających bezpośrednio skutki suszy i powodzi. Ten głos nie może być pomijany lub zastępowany ogólnymi, za to bardzo emocjonalnymi, plebiscytami zwolenników i przeciwników inwestycji, którzy siłą rzeczy nie mogli zapoznać się całością rzetelnej dokumentacji i naturą zidentyfikowanych potrzeb. Warto zaufać doświadczeniu.

Tekst: dr Grzegorz Chocian, ekspert do spraw ochrony środowiska i rozwoju regionalnego, członek wojewódzkich komisji ds. ocen oddziaływania na środowisko przy RDOŚ w Białymstoku i Warszawie oraz ekspert Biura Projektów Strategicznych PGW Wody Polskie. Piastuje stanowisko Prezesa Zarządu Ekoton sp. z o.o. i Prezesa Fundacji Konstruktywnej Ekologii Ecoprobono

Wizualizację filmową Stopnia Wodnego Siarzewo można zobaczyć na naszym kanale YouTube:

https://www.youtube.com/watch?v=Zsd_WFZ3MBA

Poniżej widok z lotu ptaka na poszczególne elementy Stopnia Wodnego Siarzewo:

Wizualizacja Stopnia Wodnego Siarzewo przygotowana przez Biuro Projektów Strategicznych PGW Wody Polskie