Nasilające się skutki zmian klimatu stają się w Polsce coraz bardziej odczuwalne. Zwiększona intensywność opadów powodująca podtopienia i powodzie, ale i częste występowanie susz determinuje działania, których celem jest ograniczenie tych zagrożeń.

Utrzymanie wód i urządzeń wodnych w dobrym stanie jest konieczne, aby ograniczać zagrożenia podtopień, powodzi i suszy. Zgodnie z ustawą Prawo wodne, ten obowiązek spoczywa na właścicielu wód. W przypadku śródlądowych wód płynących oraz wód podziemnych są to Wody Polskie.

Działania utrzymaniowe głównego podmiotu odpowiedzialnego za gospodarkę wodną w naszym kraju polegają m.in. na zachowaniu odpowiedniego stanu dna i brzegów rzek, ale także na konserwacji i remoncie istniejących budowli regulacyjnych. Mają one na celu zapewnienie ochrony przed powodzią i usuwanie jej skutków oraz umożliwienie swobodnego spływu lodu i przeciwdziałanie powstawaniu negatywnych zjawisk lodowych. Służą też zapewnieniu odpowiedniego poziomu zwierciadła wody, które umożliwia funkcjonowanie infrastruktury zależnej od jej stanu oraz prawidłowe działanie urządzeń wodnych. Konieczne jest również zapewnienie odpowiedniego stanu technicznego i funkcjonalnego tych urządzeń, a także zapewnienie warunków eksploatacyjnych na śródlądowych drogach wodnych. Od wskazanych działań zależy wiele aspektów gospodarki wodnej, a utrzymanie wód powinno być wykonywane w sposób zrównoważony, zarówno pod kątem zachowania równowagi pomiędzy potrzebami człowieka a stanem ekosystemów rzecznych, jak i walorów przyrodniczych krajobrazu.

Na odcinkach istotnych z punktu widzenia osłony przeciwpowodziowej prace utrzymaniowe muszą być prowadzone systematycznie, w wymaganym zakresie. Priorytet pod względem ochrony przeciwpowodziowej stanowi utrzymanie:

• wałów przeciwpowodziowych,

• odcinków cieków przepływających przez tereny zurbanizowane,przemysłowe i rolnicze na obszarach zagrożonych powodzią

• ujściowych odcinków rzek,

• kanałów pompowych.

Mając na względzie konieczność podejmowania działań utrzymaniowo prewencyjnych, których celem jest zabezpieczenie ludzi i mienia przed skutkami powodzi, jak i suszy, a także dających możliwości właściwego korzystania z zasobów wodnych, niezbędne jest:

• wykaszanie traw i zakrzaczeń, usuwanie niektórych drzew, wykonywanie prac ziemnych,

• utrzymanie i naprawa wałów przeciwpowodziowych i międzywala oraz urządzeń funkcjonalnie z nimi związanych,

• wykonywanie przeglądów i konserwacji obiektów piętrzących.

Wykaszanie traw i zakrzaczeń na wałach przeciwpowodziowych pozwala na wczesne identyfikowanie uszkodzonych miejsc, dziur i wyrw oraz przesiąków co umożliwia podjęcie natychmiastowych działań mających na celu usunięcie braków w korpusie wału oraz jego uszczelnienie. Zakres i częstotliwość koszenia wałów przeciwpowodziowych wynika ze specyfiki poszczególnych obiektów i są określane indywidualnie dla każdego z nich. Wykaszanie jest także niezmiernie ważne w przypadku rzek i mniejszych cieków, które skutkuje usuwaniem tzw. przetamowań zmniejszających przepustowość koryt rzek i potoków, powodując podniesienie stanów wody po ulewnych deszczach, czego skutkiem są podtopienia.

Wody Polskie stale analizują konieczność prowadzenia prac utrzymaniowych na rzekach, potokach i rowach melioracyjnych. To nowe podejście do obowiązku utrzymania wód. Dla zrównoważonego prowadzenia prac utrzymaniowych uwzględniane są warunki pogodowe i hydrologiczne tak, żeby nie doprowadzić do dodatkowego, niepotrzebnego wysuszania koryt rzek. Nadzory Wodne i Zarządy Zlewni w Wodach Polskich na bieżąco monitorują stan wałów przeciwpowodziowych i sytuację hydrologiczną. W uzasadnionych przypadkach podczas suszy koryto wody brzegowej nie jest wykaszane w celu przeciwdziałania skutkom suszy. Porządkowane są jedynie wyższe jego partie koryta rzeki

Działania utrzymaniowe poza pracami w korytach rzek, związane są także z remontami budowli regulacyjnych i urządzeń wodnych na nich zlokalizowanych. Priorytet wśród nich ma prawidłowe utrzymanie wrót przeciwpowodziowych, stacji pomp i budowli hydrotechnicznych.

W 2018 roku na realizację zadań związanych z utrzymaniem wód i urządzeń wodnych PGW Wody Polskie wydatkowały łącznie kwotę blisko 185 mln zł, w ramach tych środków zrealizowano prace o charakterze utrzymaniowym m.in. na następujących obiektach:

• wodach (cieki naturalne) na długości ok. 13 980,00 km;

• kanałach na długości ok. 2 832,00 km;

• wałach przeciwpowodziowych na długości ok. 4 827,00 km;

• obiekty piętrzące (jazy, stopnie wodne, zapory) w ilości 1 112 szt.;

• pompownie i stacje pomp w ilości 454 szt.;

• pozostałe obiekty w ilości 137 szt. (np. oznakowanie szlaków żeglugowych, system sygnalizacji Wielkich Jezior Mazurskich, śluzy, syfony, poldery).

W roku 2019 na realizację zadań utrzymaniowych przekazaliśmy ok. 280 mln zł. Wyższy limit środków finansowych pozwolił na wykonanie większej liczby zadań, m.in. dwukrotne koszenie wałów przeciwpowodziowych. Łącznie na to zadanie zaplanowano kwotę ok. 60 mln zł. Poza utrzymaniem wałów przeciwpowodziowych zaplanowano realizację prac na następujących grupach obiektów:

• utrzymanie wód, planowane wydatki ok. 105 mln zł;

• utrzymanie obiektów piętrzących będących własności Skarbu Państwa ok. 40 mln zł;

• utrzymanie kanałów ok. 14 mln zł;

• utrzymanie stacji pomp ok. 37 mln zł;

• utrzymanie pozostałych obiektów związanych z gospodarką wodną ok. 20 mln zł;

• zapewnienie zimowej osłony przeciwpowodziowej ok. 8 mln zł (dostawa paliwa dla lodołamaczy, obsługa lodołamaczy, remonty i naprawy jednostek).

Wskazane powyżej zadania realizowane są ramach „Programu realizacji zadań związanych z utrzymaniem wód oraz pozostałego mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną” na rok 2019. Łącznie w ramach wskazanego Programu realizowanych jest 5311 zadań.

Przy opracowaniu Programu należy pamiętać o najbardziej specyficznych obszarach kraju – Żuławach Wiślanych (teren RZGW w Gdańsku), Podkarpacia (RZGW Rzeszów), Małopolski (RZGW Kraków) oraz obszarach Dolnej Odry. Żuławy Wiślane to tereny depresyjne, na których niezmiernie ważną kwestią jest utrzymanie i obsługa stacji pomp, bez ich odpowiedniej pracy tereny depresji mogą znaleźć się pod wodą. O specyfice Podkarpacia i Małopolski decyduje natomiast obecność potoków o charakterze górskim, które w trakcie nawalnych deszczy wypełniają się w zatrważającym tempie, powodując podtopienia na terenach przyległych oraz wezbrania na większych rzekach, tak jak miało to miejsce w maju tego roku, kiedy fala wezbraniowa po nawalnych deszczach przeszła Wisłą przez Polskę.

Usuwanie skutków wezbrań jest niezmiernie kosztowne, dlatego prowadzone odpowiednio prace utrzymaniowe mogą zapobiec powstawaniu niektórych strat powodziowych. W związku z tym na Podkarpaciu i w Małopolsce utrzymanie wałów przeciwpowodziowych, konserwacja cieków, naprawy ubezpieczeń brzegowych, czy utrzymanie barier odwadniających miasta i zbiorniki retencyjne stanowią priorytet działań.

Dynamiczna urbanizacja w znaczący sposób wpłynęła na życie ludzi i środowisko naturalne. Na przestrzeni wieków, stosunek człowieka do przyrody ewaluował, by wejść w etap zrównoważonego rozwoju. Wody Polskie również dążą do harmonijnego rozwoju środowiska naturalnego. Wciąż jednak można spotkać się z przekonaniem, że każda ingerencja człowieka w krajobraz naturalny jest szkodliwa i niepotrzebna. Podkreślamy, że wszystkie prace utrzymaniowe wykonywane przez Wody Polskie są prowadzone zgodnie z przepisami i normami dotyczącymi ochrony środowiska, nie naruszają celów środowiskowych i służą utrzymaniu dobrego stanu wód.

 Konin w okolicy śluzy Morzysław. Widok na kanał Warta-Gopło