Wody Polskie realizują kompleksowe inwestycje, zgodnie z zasadami zrównoważonego gospodarowania wodami. Do najważniejszych należą zadania  z zakresu ochrony przed powodzią i suszą.

Odkąd powstało Nasze Gospodarstwo, realizowane są najważniejsze i najpilniejsze inwestycje. Gospodarka wodna w Polsce przez kilkadziesiąt lat była zaniedbania i niedoinwestowana. Wiele obiektów hydrotechnicznych wymaga pilnej modernizacji. W regionach szczególnie zagrożonych powodziami konieczne jest zwiększenie zabezpieczenia przed skutkami wezbrań, w wielu miejscach Polski niezbędne są również równolegle prowadzone działania przeciwsuszowe. Prace związane z budową i przebudową urządzeń wodnych uwzględniają również usługi ekosystemowe. Działania realizowane są zgodnie zapisami prawa polskiego oraz unijnego, w tym Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej, uwzględniają potrzeby ludzi, gospodarki oraz środowiska przyrodniczego.

W Wodach Polskich prowadzimy inwestycje stanowiące odpowiedzi na nasilające się zjawisk ekstremalnych – gwałtownych wezbrań i powodzi oraz suszy. Oddawanie przestrzeni rzekom na określonych odcinkach zintensyfikuje skuteczność działań technicznych, które prowadzimy, dla ochrony milionów osób mieszkających w Polsce na terenach zalewowych.

Niezbędne zabezpieczenia na terenach zalewowych

Obecnie Wody Polskie realizują intensywne prace na terenie Małopolski, gdzie w czerwcu tego roku doszło do powodzi, która uszkodziła istniejącą infrastrukturę przeciwpowodziową. Konieczne jest zabezpieczenie mieszkańców przed żywiołem, ponieważ jest to obszar szczególnego zagrożenia powodziowego. Prace prowadzone są na rzekach: Krzyworzece, Tarnawce, Stradomce oraz Kasiniance. Ich wezbrane wody wyrządziły najwięcej szkód w infrastrukturze. W Łapanowie, w czerwcu tego roku w ciągu doby na 1 m² spadło 150 l wody, nastąpiła niebezpieczna powódź błyskawiczna. Pod wodą znalazła się cała miejscowość Łapanów. Mapa z miejscami szkód powodziowych powstałymi w czerwcu 2020 r. dostępna jest tutaj.

Wiele inwestycji z zakresu ochrony przeciwpowodziowej realizowanych jest również na Podkarpaciu. Region ten także należy do obszarów szczególnego zagrożenia powodziami. Obecnie realizowane są prace. Wiele z tych inwestycji zostało ukończonych przed czasem. Rok przez terminem Wody Polskie zakończyły m.in. budowę nowych obwałowań Wisłoki i potoku Kiełkowskiego. W ramach prac wybudowanych zostało 6 km nowych obwałowań rzeki Wisłoki oraz potoku Kiełkowskiego. Zabezpieczenie obejmie swoim oddziaływaniem tereny gmin Mielec i Przecław. Od 2018 roku Wody Polskie zmodernizowały obwałowania Wisłoki i Ropy w rejonie Dębicy i Jasła. Intensywnie realizują proces modernizacji infrastruktury przeciwpowodziowej na północy województwa podkarpackiego.

Na terenie powiatów tarnobrzeskiego i stalowowolskiego na przestrzeni ostatnich dwóch lat już zakończono bądź  kontynuuje się realizację czterech przedsięwzięć:

• w 2018 roku zakończono prace na zadaniu Wisła etap 1;
• w 2019 roku dokonano odbioru przedsięwzięcia Trześniówka V;
• na koniec bieżącego roku zostaną odebrane zadania Wisła etap 2 oraz San III.  

Łączna wartość robót na powyższych czterech przedsięwzięciach wynosi 140 mln zł. Ich realizacja zapewni zwiększenie stopnia ochrony przeciwpowodziowej na obszarach o łącznej powierzchni 17,5 tys. ha zamieszkałych przez  ponad 28,5 tys. osób. Efektem rzeczowym będzie rozbudowa i zabezpieczenie przed filtracją 35 km obwałowań Wisły, Trześniówki i Sanu.

Równocześnie na terenie powiatów tarnobrzeskiego i stalowowolskiego przygotowywane są do realizacji trzy kolejne projekty: Trześniówka VII,  Łęg IV i San Stalowa Wola. Ich łączna szacunkowa wartość wynosi 192 mln zł. Pozwolą one na zmodernizowanie kolejnych 36 km obwałowań Sanu Trześniówki i Łęgu.

Prace związane z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym realizowane są również na terenie Lubelszczyzny oraz Mazowsza, w dorzeczu Wisły. Wiele zadań realizowanych jest również w dorzeczu Odry.

Rozbudowa wału przeciwpowodziowego przy ujściu Sanu do Wisły, czerwiec 2020. Fot. Wody Polskie

Kompleksowy systemu ochrony przeciwpowodziowej na Odrze oraz Wiśle

Wody Polskie pracują nad stworzeniem kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej na Odrze oraz Wiśle. Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) i Projekt ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry i Wisły (POPDOW) są finansowane z wielu źródeł, m.in. funduszy Banku Światowego, Banku Rozwoju Rady Europy i KE. Celem tych inwestycji jest łagodzenie fali powodziowej i zmniejszanie zagrożenia powodziowego. Oszacowano, że tereny znajdujące się w bliskości proponowanych zadań i działań zamieszkane są przez 15,1 mln osób. W ramach kwoty 2 miliardów zł realizowana jest m.in. budowa wałów przeciwpowodziowych na Środkowej i Dolnej Odrze (we Wrocławiu, Nowej Soli i Wężyskach-Chlebowo) oraz Górnej Wiśle (Sandomierz i Kraków). Budowany jest suchy zbiornik w Raciborzu oraz 4 poldery w Kotlinie Kłodzkiej. W realizacji jest m.in. ochrona miasta Słubice i Krosna Odrzańskiego. Planowane są prace modernizacyjne zabudowy regulacyjnej w wybranych miejscach limitujących na swobodnie płynącym odcinku Odry. Celem jest zabezpieczenie najbardziej zagrożonych powodziami obszarów w dorzeczu Odry oraz wdrożenia pierwszej grupy działań służących zapewnieniu takiego samego poziomu ochrony dla dorzecza Górnej Wisły.

• Obecnie realizowane są inwestycje zwiększające bezpieczeństwo powodziowe mieszkańców miasta Krakowa i Skawiny. Celem prac jest podwyższenie i rozbudowa istniejących obwałowań. Prowadzona jest rozbudowa wałów rzeki Wisły od ujścia Skawinki do stopnia Kościuszko. Wody Polskie realizują projekt polegający na kompleksowych pracach na różnych odcinkach wałów, tak by możliwie najskuteczniej ochronić mieszkańców gmin Sandomierz, Samborzec i Koprzywnica przed ewentualnymi skutkami powodzi. Roboty polegają na zabezpieczeniu wałów rzeki Koprzywianki na odcinku kilkunastu kilometrów. Szeroki zakres prac dotyczy także rozbudowy wału opaskowego zabezpieczającego przed wodami powodziowymi Hutę Szkła i osiedle mieszkaniowe w  Sandomierzu. Polegają one na podwyższeniu i doszczelnieniu korpusu i podłoża istniejącego oraz rozbudowę wału przeciwpowodziowego rzeki Wisły od połączenia z wałem Koćmierzów do ul. Lwowskiej. Kluczowym elementem jest także budowa Bramy Portowej, która będzie chroniła istniejący port rzeczny przed wodami wezbraniowymi Wisły.
• Wody Polskie realizują prace w Węźle Oświęcimskim. W tym rejonie zbiegają się zlewnie dwóch rzek, w związku z czym mieszkańcy narażeni są bardzo często na podtopienia. Woda wielokrotnie zagrażała również Muzeum Auschwitz- Birkenau. Szczególnie trudna sytuacja miała miejsce w 2010 r. Pojawiły się podtopienia bezpośrednio zagrażające Muzeum. Wówczas Rada Muzeum apelowała o pilne dokończenie wzmacniania wałów przeciwpowodziowych. Prace rozpoczęły się w lutym ubiegłego roku. Latem 2020 r. planowane jest zakończenie dwóch z 6 zaplanowanych etapów prac. Projekt obejmuje swoim zasięgiem powiat oświęcimski i chrzanowski.
• W kwietniu bieżącego roku, w ramach projektu POPDOW, ruszył przetarg na system informatyczny monitorujący i zarządzający dorzeczem Odry i Wisły na południu Polski. Już wkrótce z takiego systemu będą mogli korzystać pracownicy czterech Centrów Operacyjnych Ochrony Przeciwpowodziowej we Wrocławiu, w Krakowie, Gliwicach i Rzeszowie. Wody Polskie zapraszają do składania ofert na wykonanie kontraktu, w ramach którego zaplanowano modernizację i rozbudowę systemu monitorującego pomiary hydrologiczne. Centra Operacyjne wspomagane będą systemem informatycznym do zarządzania obiektami hydrotechnicznymi, które umożliwią Wodom Polskim optymalne przeprowadzanie fal wezbraniowych oraz powodziowych na obiektach hydrotechnicznych położonych w dorzeczu Odry i Wisły na terenie południowej Polski. Ta innowacyjna technologia pozwoli również na współpracę z innymi instytucjami działającymi w sferze bezpieczeństwa osób i mienia, takimi jak Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Centra Zarządzania Kryzysowego i podmioty administrujące zbiornikami energetycznymi.

Największa budowla hydrotechniczna w Polsce

Wody Polskie wiosną tego roku zakończyły budowę polderu Racibórz Dolny. To kluczowa inwestycja dla zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej terenów położonych poniżej zbiornika. Redukcja wysokości wezbrania dzięki działaniu zbiorników przeciwpowodziowych w ostatnich dniach na południu kraju pokazała skuteczność działania Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Dzięki ścisłej koordynacji pracy zbiorników przeciwpowodziowych Racibórz, Turawa, Otmuchów i Nysa udało się  zmniejszyć zagrożenie powodziowe od strony Odry w woj. śląskim, opolskim i dolnośląskim.

Budowę suchego zbiornika w Raciborzu ukończono na przełomie maja i czerwca tego roku. Zajmuje powierzchnię 26 km², a jego projektowa pojemność wynosi 185 mln m³. Koszt inwestycji dofinansowanej ze środków Unii Europejskiej, Banku Światowego, Banku Rozwoju Rady Europy oraz budżetu Państwa wyniósł ok. 2 mld zł. Piętrzenie wody w zbiorniku Racibórz Dolny rozpoczęło się 14 października, ok. godz. 15:30. Taką decyzję na wiosek Wojewody Opolskiego podjął Prezes Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, Przemysław Daca. Nadchodząca fala wezbraniowa oraz prognozy hydrologiczne przewidywały zagrożenie podtopień nie tylko dla zabudowy mieszkalnej i infrastruktury ocalonej „wyspy” w Brzegu, ale przede wszystkim jednoimiennego szpitala w Kędzierzynie-Koźlu, strategicznej jednostki, w której leczeni są pacjenci chorzy na covid-19.

Finalnie posterunek wodowskazowy Racibórz-Miedonia w zlewni Górnej Ody w dniu 14 października br. o godz. 16.00 wskazywał rzędną ok. 715 cm przy przepływie ok. 767 m/s. Fala powodziowa została ścięta przez zbiornik Racibórz Dolny i Polder Buków. Maksymalny dopływ do zbiornika Racibórz Dolny wynosił 868 m/s. Kulminacja fali wezbraniowej zaczęła opuszczać teren działania RZGW w Gliwicach (wodowskaz Ujście Nysy Kłodzkiej) w godzinach porannych 17 października 2020.

Zbiornik Racibórz Dolny. Fot. Wody Polskie

Praca zbiorników przeciwpowodziowych redukuje falę powodziową

Równolegle z rozwojem sytuacji na rzece Odrze Centra Operacyjne Ochrony Przeciwpowodziowej Wód Polskich w Gliwicach i Wrocławiu wypracowały optymalne rozwiązanie, aby za sprawą pracy zbiorników Turawa, Otmuchów i Nysa uniknąć nałożenia się na siebie fal wezbraniowych. Zbiorniki Kaskady Nyskiej wykorzystały w tym czasie już prawie całą dostępną rezerwę powodziową, co powodowało konieczność zrzutów wody. Podjęcie decyzji o zwiększeniu odpływu ze zbiorników we właściwym momencie i ustalenie ich przepływów, a przede wszystkim uruchomienie polderów Buków i Racibórz Dolny, umożliwiło w ciągu 6 dni (od 14.10.2020 do 19.10.2020) ochronę wielu miejscowości przed zalaniem. Wśród nich były m.in.: Dziergowice, Lubieszów, Bierawa, Koźle, Brzeźce, Obrowiec, Sławice, Żelazna, a także miasto Brzeg. Dodatkowo spłaszczenie fali wezbraniowej uniemożliwiło zalanie oczyszczalni ścieków w Kędzierzynie – Koźlu.

Do godziny 09:00 dnia 19 października 2020 r. zbiornik w Raciborzu zretencjonował około 45 mln m³ wody, przy rezerwie powodziowej 140 mln m³. Maksymalnie polder wypełniony był w około 27% (50,5 mln m³). Efektem magazynowania wody było zmniejszenie fali powodziowej. W momencie kulminacji redukcja wyniosła około 30%. Zbiornik samoczynnie rozpoczął opróżnianie 19 października br. – dopływ do zbiornika był niższy od odpływu. Ze zbiornikiem Racibórz współpracował także położony powyżej polder Buków, którego pojemność powodziowa wynosi 57 mln m³.

Zbiornik Racibórz Dolny w czasie tygodniowego piętrzenia przeszedł chrzest bojowy. Gdyby pozostawał bierny, powódź wyrządziłaby znaczne straty materialne. Zalane zostałyby m.in. Gmina Bierawa oraz osiedle „wyspa” w Brzegu. Praca polderu to historyczny moment – po raz pierwszy największy tego typu obiekt hydrotechniczny w Polsce sprawił, że Wody Polskie systemowo mogły sterować wodą w Dorzeczu Górnej Odry, wywierając czynny wpływ na terenie zlewni.

Nie zwalniamy tempa – inwestycje na Odrze i na Pilicy

Na początku grudnia bieżącego roku Wody Polskie podpisują umowę na modernizację polderu Żelazna. Inwestycja na kwotę 111 mln zł ma na celu Zwiększenie pojemności polderu i rezerwy powodziowej dla zabezpieczenie przeciwpowodziowego Opola i miejscowości położonych poniżej. Celem projektu jest zabezpieczenie przeciwpowodziowe doliny rzeki Odry: gm. Opole, m.in. terenu specjalnej strefy ekonomicznej przy ul. Północnej w Opolu, terenów zamieszkałych przy ul. Partyzanckiej, obwodnicy północnej miasta Opola, dzielnicy Sławice oraz Żelaznej (gmina Dąbrowa) przed wodami powodziowymi rzeki Odry. Projektowana przebudowa obiektów (urządzeń wodnych) polderu polepszy również warunki użytkowania gruntów zlokalizowanych na terenie istniejącego polderu. Poprzez realizację zadania zwiększy się ochrona przeciwpowodziowa ludności i mienia na terenie województwa opolskiego.

Kolejną inwestycją, jaką rozpoczniemy w grudniu bieżącego roku jest zadanie, które zwiększy ochronę przeciwpowodziową mieszkańców Sulejowa. Celem jest zwiększenie pojemności użytkowej Zbiornika Sulejów, zwiększenie zdolności przepustowej części cofkowej zbiornika. Prace będą polegały na wzmocnieniu opasek brzegowych, usunięciu zatorów, namułu i rumoszu. Koszt inwestycji wynosi 37 mln zł.

Projekt w ramach zintegrowanego programu LIFE

Następnym zadaniem realizowanym w zlewni Pilicy jest „Wdrażanie planu gospodarowania wodami w dorzeczu Wisły na przykładzie zlewni Pilicy”. Celem projektu jest poprawa jakości i różnorodności biologicznej wód zlewni Pilicy, w tym Zbiornika Sulejowskiego. Trzeba podkreślić, że projekt ten ma pomóc przy wypracowaniu rozwiązań przeciwdziałania skutkom suszy, tak dotkliwej na tym terenie. Realizacja projektu przyczyni się również do zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu. Projekt o wartości 74 mln zł  będzie trwał 10 lat, obejmie obszar 93 gmin. Nasze Gospodarstwo będzie Beneficjentem Koordynującym projekt.

Projekt zintegrowany w ramach programu LIFE realizowany będzie w zlewni Pilicy, mającej powierzchnię ok. 9 tys. km2 i położonej na obszarze 93 gmin, znajdujących się na terenach województwa łódzkiego, świętokrzyskiego, mazowieckiego, śląskiego oraz małopolskiego.

Realizacja projektu jest szansą na dwudziestoprocentowy wzrost usług ekosystemowych w zlewni Pilicy, która przebiega przez aż pięć województw i ponad dziewięćdziesiąt gmin. Oznacza to rozwój nie tylko turystyki i rekreacji ale również innych usług kulturalnych czy produkcyjnych na tych obszarach.

Zlewnia rzeki Pilicy. Fot. Wody Polskie

Wody Polskie w tym roku nadzorują inwestycje na łączną kwotę 2 mld zł. Pracownicy Wód Polskich na bieżąco monitorują sytuację na rzekach i zbiornikach wodnych. Służby terenowe PGW WP sprawdzają stan wałów przeciwpowodziowych, pompowni i innych obiektów hydrotechnicznych. Centra Operacyjne Wód Polskich monitorują sytuację oraz regulują poziom wód na zbiornikach, co w sytuacji zagrożenia powodziowego zmniejsza wysokość fali wezbraniowej. Nasze Gospodarstwo realizuje również projekty planistyczne. Finałem działań STOP SUSZY jest pierwszy w Polsce plan przeciwdziałania skutkom suszy (PPSS), który z końcem roku ma być przyjęty w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej. Ruszyły również prace nad aktualizacją planów zarządzania ryzykiem powodziowym aPZRP oraz nad planami gospodarowania wodami (aPGW). Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronach: www.stopsuszy.pl, www.stoppowodzi.pl oraz na www.wody.gov.pl

Zespół Komunikacji Społecznej i Edukacji Wodnej PGW WP