Mija 10 lat od powodzi, która dokonała szkód na Podkarpaciu, lubelszczyźnie, w okolicach Płocka i w innych miejscowościach położonych wzdłuż Wisły. W tym roku na południu Polski znów obserwujemy wysokie stany wód na rzekach, mimo że na przeważającym obszarze kraju występują niżówki i susza rolnicza. Sytuacja wskazuje, jak nieprzewidywalnym żywiołem jest woda i jak ważne jest zrównoważone gospodarowanie wodami, które uwzględnia zarówno ryzyko szuszy, jak i powodzi. Dlatego też Centra Operacyjne Wód Polskich monitorują sytuację na rzekach, a służby terenowe sprawdzają stan wałów przeciwpowodziowych oraz regulują poziom wód na zbiornikach, co w sytuacji zagrożenia powodziowego zmniejsza wysokość fali wezbraniowej. Dziesięć lat po wielkiej powodzi mamy zupełnie inne możliwości techniczne, jak również nowe zabezpieczenia w newralgicznych regionach. Niemniej w stu procentach nie możemy wyeliminować ryzyka powodziowego. Możemy jednak zmniejszyć skutki wezbrań.

W poniższym tekście przypominamy wydarzenia sprzed dziesięciu lat. Informujemy również o zrealizowanych inwestycjach – zarówno dotyczących infrastruktury przeciwpowodziowej, jak i nowoczesnych centrów monitoringu, które umożliwiają koordynację działań w sytuacjach kryzysowych.  

Kulminacja fali wezbraniowej na Wiśle w 2010 r. była największa od 160 lat, czyli od daty rozpoczęcia pomiarów. 14-15 maja w wyniku nawalnych opadów deszczu w województwach: śląskim, małopolskim i podkarpackim przekroczone zostały stany alarmowe w zlewni górnej Wisły. Wezbrane wody zalały m.in. Czechowice-Dziedzice, Oświęcim i Sandomierz. Powódź dotknęła w podkarpackim Tarnobrzeg, a w mazowieckim Świniary. W województwie lubelskim gmina Wilków w 90% znalazła się pod wodą. Pierwszego i drugiego czerwca nastąpiła druga fala opadów. Woda zalała m.in. Dębicę, Jasło, Sandomierz, Tarnobrzeg i wiele miejscowości w województwach małopolskim, podkarpackim, świętokrzyskim i lubelskim. Podczas powodzi w 2010 r. trzeba było ewakuować 30 tys. osób. Pod wodą znalazło się ponad 550 tys. ha użytków, a straty oszacowano na prawie 12 mld złotych.

Dębica zalana wodami Wisłoki – 2010 rok. Fot. Arch. Wody Polskie

Podkarpacie w 2010 roku

Klęska powodzi, która dotknęła województwo podkarpackie w maju i czerwcu 2010 r. miała charakter ponadregionalny. Występujące zjawiska powodziowe w radykalny sposób zmieniły życie znacznej części mieszkańców i miały poważne i trwałe skutki dla warunków życia  i stabilizacji gospodarczej regionu. Suma strat na terenie województwa podkarpackiego przekroczyła wówczas 1,2 miliarda złotych.

Pierwsza faza powodzi miała miejsce w dniach 17-27 maja, gdy w wyniku długotrwałych opadów przepływy kulminacyjne na Wiśle, Wisłoce i Wisłoku znacznie przekroczyły  stany alarmowe.

Następstwem niespotykanego przepływu fali kulminacyjnej oraz wydłużonego okresu jej trwania, było między innymi  przerwanie prawego wału Wisły dzielnicy Sandomierza – Koćmierzowie na terenie województwa świętokrzyskiego. Wody Wisły wdarły się na teren prawobrzeżnego Sandomierza oraz do Tarnobrzeskich osiedli: Wielowieś i Sobów. Następnie doszło do przelania się wody przez oba obwałowania Trześniówki i lewy wał Łęgu. Przerwaniu uległy również obwałowania Nowego Brnia i Wisłoki na terenie powiatu mieleckiego, a przepompownia w Szafranowie na Starym Brniu uległa zalaniu.

Drugi przepływ kulminacyjny nastąpił w dniach 2-12 czerwca i spowodował m.in. uszkodzenie wałów przeciwpowodziowych Ropy i Jasiołki na terenie powiatu jasielskiego oraz Wisłoki i Wielopolki na terenie powiatu dębickiego. Na północy województwa powtórnie zostały zalane miejscowości: Zalesie Gorzyckie, Trześń, Furmany, Wielowieś, Sokolniki, Sobów.

W walce z żywiołem od 16 maja do 17 czerwca brało udział ponad 28 tysięcy ratowników z Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego oraz OSP. Na wniosek Wojewody Podkarpackiego zadysponowano pododdziały Sił Zbrojnych wraz ze sprzętem – 884 żołnierzy i 130 jednostek sprzętu pływającego. Zabezpieczeniem zalanych terenów, pilotowaniem  kolumn, zabezpieczeniem objazdów na uszkodzonych drogach zajmowało się niemal 6,5 tysiąca policjantów. W akcję włączyli się również funkcjonariusze Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej, grupy Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, oraz około 15 tysięcy ochotników z lokalnych społeczności.

Do tymczasowego zabezpieczenia wałów i budowy prowizorycznych barier wykorzystano  wówczas 3,5 miliona worków z piaskiem.

Teren gminy Gorzyce – 2010 rok. Fot. Arch. Wody Polskie

Należy zaznaczyć, że w 2010 roku nie było jednej instytucji kompleksowo zarządzającej gospodarką wodną, a kompetencje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej były podzielone między wiele podmiotów. Z powstaniem Wód Polskich w 2018 roku intensywnie ruszyły prace związane z zarządzaniem ryzykiem powodziowym i innymi obszarami gospodarki wodnej.

Nowa infrastruktura przeciwpowodziowa na Podkarpaciu

Od 2018 roku Wody Polskie oprócz zmodernizowanych i wybudowanych obwałowań Wisłoki i Ropy w rejonie Dębicy i Jasła intensywnie realizują proces modernizacji infrastruktury przeciwpowodziowej na północy województwa podkarpackiego.

Na terenie powiatów tarnobrzeskiego i stalowowolskiego na przestrzeni ostatnich dwóch lat już zakończono bądź  kontynuuje się realizację czterech przedsięwzięć:

• w 2018 roku zakończono prace na zadaniu Wisła etap 1;
• w 2019 roku dokonano odbioru przedsięwzięcia Trześniówka V;
• na koniec bieżącego roku zostaną odebrane zadania Wisła etap 2 oraz San III.  

Łączna wartość robót na powyższych czterech przedsięwzięciach wynosi 140 mln zł. Ich realizacja zapewni zwiększenie stopnia ochrony przeciwpowodziowej na obszarach o łącznej powierzchni 17,5 tys. ha zamieszkałych przez  ponad 28,5 tys. osób. Efektem rzeczowym będzie rozbudowa i zabezpieczenie przed filtracją 35 km obwałowań Wisły, Trześniówki i Sanu.

Równocześnie na terenie powiatów tarnobrzeskiego i stalowowolskiego przygotowywane są do realizacji trzy kolejne projekty: Trześniówka VII,  Łęg IV i San Stalowa Wola. Ich łączna szacunkowa wartość wynosi 192 mln zł. Pozwolą one na zmodernizowanie kolejnych 36 km obwałowań Sanu Trześniówki i Łęgu.

Prace w ramach Zadania Wisła etap 2, kwiecień 2020 roku. Fot. Wody Polskie

Fala wezbraniowa z 2010 roku na Wiśle

W maju w 2010 r. w wyniku intensywnych opadów w południowej Polsce nastąpiło gwałtowne wezbranie wód w górnym odcinku Wisły. Od 17 maja na wodowskazach Zawichost i Annopol były odnotowane intensywne wzrosty stanów wód. Szczyt kulminacji fali na tych wodowskazach zanotowano w godzinach przedpołudniowych 21 maja. Po około dobie kulminacja fali powodziowej przemieściła się w okolice Warszawy osiągając 780 cm na wodowskazie Warszawa Port. Niemal tydzień w Warszawie utrzymywał się poziom przekraczających stan alarmowy.

Pod koniec maja rozpoczęło się kolejne wezbranie, spowodowane intensywnymi odpadami burzowymi. Druga fala była krótsza i niższa od pierwszej. Na wodowskazie Zawichost kulminację drugiej fali wezbraniowej zanotowano 7 czerwca (stan wody na wodowskazie Zawichost był wyższy, niż podczas wezbrania majowego o 20 cm). Podczas wezbrania majowego na wodowskazach Zawichost, Gusin, Modlin i Kępa Polska przekroczone zostały dotychczasowe absolutne maksima stanów wód. W trakcie przejścia fali powodziowej RZGW w Warszawie prowadził skoordynowaną gospodarkę wodną na zbiornikach wodnych mającą na celu spłaszczenie fali powodziowej i przejęcie wód wezbraniowych poprzez dokonanie zrzutów wyprzedzających, obniżenie rzędnych piętrzenia wody i wytworzenie rezerwy powodziowej.

Powódź to żywioł, który jest nieprzewidywalny, a jego siła bywa niszczycielska i trudna do pokonania. Niestety 20 maja przerwany zostały wał w gminie Wilków, zalanych zostało około  6 500 ha. 24 maja został przerwany wał w Świniarach. Przepływ kulminacyjny przez Stopień Wodny Włocławek, jaki odnotowano 25 maja, wynosił około 5.700 m³/s. Bezpośrednie szkody po powodzi na terenie administrowanym przez ówczesny Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie wyniosły 4 822 000 zł (mienie RZGW w Warszawie).

Powódź na terenie gminy Wilków – 2010 rok. Fot. Arch. Wody Polskie

Inwestycje przeciwpowodziowe terenów położonych wzdłuż Wisły

Przez ostatnie 9 lat po powodzi wykonano kilkadziesiąt inwestycji, które wpłynęły na zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej terenów wzdłuż Wisły.

• w województwie lubelskim – zostały zbudowane wały przeciwpowodziowe Wisły w Dolinie Puławsko-Parchacko-Bochotnickiej, a także ubezpieczono lewy brzeg Wisły w Regowie Starym. Na kilku kilometrach Wisły wykonano roboty pogłębiarskie mające udrożnić koryto rzeki, zabezpieczyć ostrogi i stopę wału przeciwpowodziowego (m.in. w miejscowościach Włostowice, Puławy, Kazimierz Dolny, Solec nad Wisłą). Naprawiono i zmodernizowano przepompownię „Popów”, rozbudowano przepompownię „Linów”. Zabudowano wyrwy na lewym brzegu Wisły w Ostrowie. Rozbudowano wał przeciwpowodziowy Wisły na odcinku Boiska – Jarentowskie Pole, w Dolinie Opolskiej (gm. Łaziska), w Kępie Piotrawińskiej czy Łojach. W gminie Wilków w miejscowościach Zastów Polanowski i Zastów Karczmiski, na granicy których doszło do przerwania wału przeciwpowodziowego, zmodernizowano wał przeciwpowodziowy, a koryto Wisły pogłębiono. Zabezpieczono erodowany brzeg w Stężycy, Chotczy, Drachalicy i Kraskach Górnych.
  
  
• w województwie mazowieckim, na wysokości Warszawy – przebudowane zostały wały przeciwpowodziowe w stolicy (na terenie Wilanowa i Mokotowa), na odcinku Królewski-Las – Kępa Radwankowska czy w gminach Czosnów i Konstancin-Jeziorna. Prace zrealizowano także w gminie Sobienie-Jeziory (będą kontynuowane w 2020 roku) i na odcinku Bączki – Antoniówka Świerżowska (te również będą kontynuowane).
  
  
•  w województwie mazowieckim (okolice Płocka) i w kujawsko-pomorskim (okolice Włocławka) – przez ostatnie lata prowadzono cykliczne roboty pogłębiarskie w cofce Zbiornika Wodnego Włocławek i na odcinku Wisły powyżej cofki. W latach 2011-2019 wydobyto około 2,5 mln m3 urobku. Pogłębianie ma na celu ułatwienie spływu wielkich wód i udrożnienie spływu śryżu i lodu poprzez likwidację miejsc zatorogennych. Odbudowany został przerwany wał przeciwpowodziowy w Świniarach. Wyremontowano i przebudowano dwie zapory boczne ZW Włocławek: Nowy Duninów i Jordanów – Tokary – Radziwie. Odbudowano wał w Dobrzykowie i w Dolinie Chmielewo. Zlikwidowane zostały przecieki wałów Doliny Ośnickiej.
  
  
• Wyremontowane zostały pompownie Wykowo, Podgórze, Arciechów (prace jeszcze trwają), a także zmodernizowano pompownie zalane w czasie powodzi: Dobrzyków I, Dobrzyków II, Wionczemin.
  
  
• Zrealizowany został duży projekt „Poprawa stanu technicznego i bezpieczeństwa powodziowego Stopnia Wodnego Włocławek”, prace trwały od 2013 do 2015 roku. Projekt podzielony był na dwa pakiety: Pakiet 1 - Przebudowa i remont obiektów Stopnia Wodnego we Włocławku i Pakiet 2 - Rozbudowa zapory bocznej Borowiczki i rozbudowa wałów wstecznych Słupianki i lewego wału Rosicy. Prace w ramach Pakietu 1 prowadzone na Stopniu Wodnym Włocławek rozpoczęły się w czerwcu 2013 r. i zakończyły w listopadzie 2015 r. Remont objął zaporę czołową, jaz, śluzę, ASTKZ (automatyczny system pomiarowo-kontrolny stopnia) i przepławkę dla ryb z monitoringiem. Obiektom tym przywrócono sprawność techniczną i estetyczny wygląd. Prace w ramach Pakietu 2 prowadzone były od lutego 2013 r. do grudnia 2014 r. Ich efektem jest polepszony stan techniczny zapory bocznej Borowiczki i wałów wstecznych Słupianki i Rosicy. Bezpieczeństwo powodziowe zostało poprawione poprzez rozbudowę istniejących urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, podwyższenie korony zapory, rozbudowę korpusu nasypu ziemnego zapory bocznej Borowiczki, uszczelnienie korpusu i podłoża nasypu zapory, wykonanie przesłony przeciwfiltracyjnej, budowę nowych odcinków obwałowań Słupianki i Rosicy. Polepszony został stan wałów. Wymieniono rurociągi tłoczne z pompowni Borowiczki, wybudowano nową budowlę zrzutową rurociągów tłocznych. Zbudowano mobilny system ochrony przeciwpowodziowej (MSOP) w nawierzchni ul. Harcerskiej (Płock). Efektem przeprowadzonych prac w ramach całego projektu jest poprawa stanu technicznego obiektów Stopnia Wodnego Włocławek i poprawa bezpieczeństwa powodziowego dla kilkunastu tysięcy mieszkańców oraz podmiotów gospodarczych.
  
  

 Wyremontowana Zapora Boczna Borowiczki, 2020 rok. Fot. Wody Polskie

Projekty kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej na Odrze oraz Wiśle

Wody Polskie pracują nad stworzeniem kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej na Odrze oraz Wiśle. Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) i Projekt ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry i Wisły (POPDOW) są finansowane z wielu źródeł, m.in. funduszy Banku Światowego, Banku Rozwoju Rady Europy i KE. Celem tych inwestycji jest łagodzenie fali powodziowej i zmniejszanie zagrożenia powodziowego. Oszacowano, że tereny znajdujące się w bliskości proponowanych zadań i działań zamieszkane są przez 15,1 mln osób.
W ramach kwoty 2 miliardów zł realizowana jest m.in. budowa wałów przeciwpowodziowych na Środkowej i Dolnej Odrze (we Wrocławiu, Nowej Soli i Wężyskach-Chlebowo) oraz Górnej Wiśle (Sandomierz i Kraków). Budowany jest suchy zbiornik w Raciborzu oraz 4 poldery w Kotlinie Kłodzkiej. W realizacji jest m.in. ochrona miasta Słubice i Krosna Odrzańskiego. Planowane są prace modernizacyjne zabudowy regulacyjnej w wybranych miejscach limitujących na swobodnie płynącym odcinku Odry. Celem jest zabezpieczenie najbardziej zagrożonych powodziami obszarów w dorzeczu Odry oraz wdrożenia pierwszej grupy działań służących zapewnieniu takiego samego poziomu ochrony dla dorzecza Górnej Wisły.

• Obecnie realizowane są inwestycje zwiększające bezpieczeństwo powodziowe mieszkańców miasta Krakowa i Skawiny. Celem prac jest podwyższenie i rozbudowa istniejących obwałowań. Prowadzona jest rozbudowa wałów rzeki Wisły od ujścia Skawinki do stopnia Kościuszko. Wody Polskie realizują projekt polegający na kompleksowych pracach na różnych odcinkach wałów, tak by możliwie najskuteczniej ochronić mieszkańców gmin Sandomierz, Samborzec i Koprzywnica przed ewentualnymi skutkami powodzi. Roboty polegają na zabezpieczeniu wałów rzeki Koprzywianki na odcinku kilkunastu kilometrów. Szeroki zakres prac dotyczy także rozbudowy wału opaskowego zabezpieczającego przed wodami powodziowymi Hutę Szkła i osiedle mieszkaniowe w  Sandomierzu. Polegają one na podwyższeniu i doszczelnieniu korpusu i podłoża istniejącego oraz rozbudowę wału przeciwpowodziowego rzeki Wisły od połączenia z wałem Koćmierzów do ul. Lwowskiej. Kluczowym elementem jest także budowa Bramy Portowej, która będzie chroniła istniejący port rzeczny przed wodami wezbraniowymi Wisły.
  
  
• Wody Polskie realizują prace w Węźle Oświęcimskim. W tym rejonie zbiegają się zlewnie dwóch rzek, w związku z czym mieszkańcy narażeni są bardzo często na podtopienia. Woda wielokrotnie zagrażała również Muzeum Auschwitz- Birkenau. Szczególnie trudna sytuacja miała miejsce w 2010 r. Pojawiły się podtopienia bezpośrednio zagrażające Muzeum. Wówczas Rada Muzeum apelowała o pilne dokończenie wzmacniania wałów przeciwpowodziowych. Prace rozpoczęły się w lutym ubiegłego roku. Latem 2020 r. planowane jest zakończenie dwóch z 6 zaplanowanych etapów prac. Projekt obejmuje swoim zasięgiem powiat oświęcimski i chrzanowski.
  
  
• W kwietniu bieżącego roku, w ramach projektu POPDOW, ruszył przetarg na system informatyczny monitorujący i zarządzający dorzeczem Odry i Wisły na południu Polski. Już wkrótce z takiego systemu będą mogli korzystać pracownicy czterech Centrów Operacyjnych Ochrony Przeciwpowodziowej we Wrocławiu, w Krakowie, Gliwicach i Rzeszowie. Wody Polskie zapraszają do składania ofert na wykonanie kontraktu, w ramach którego zaplanowano modernizację i rozbudowę systemu monitorującego pomiary hydrologiczne. Centra Operacyjne wspomagane będą systemem informatycznym do zarządzania obiektami hydrotechnicznymi, które umożliwią Wodom Polskim optymalne przeprowadzanie fal wezbraniowych oraz powodziowych na obiektach hydrotechnicznych położonych w dorzeczu Odry i Wisły na terenie południowej Polski. Ta innowacyjna technologia pozwoli również na współpracę z innymi instytucjami działającymi w sferze bezpieczeństwa osób i mienia, takimi jak Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Centra Zarządzania Kryzysowego i podmioty administrujące zbiornikami energetycznymi.
  

 Jak zmniejszyć ryzyko powodziowe

Na skutek powodzi w 2010 roku straty poniosło 811 gmin i 60 tys. osób, zalanych zostało 680 tys. ha. I choć powódź jest zjawiskiem naturalnym, któremu nie sposób zapobiec, zawsze ciężko jest zaakceptować ogrom zniszczeń, jakie pozostają po przejściu fali powodziowej. Choć nie istnieje stuprocentowe zabezpieczenie przed żywiołem, można minimalizować straty poprzez ograniczanie tzw. ryzyka powodziowego. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej oraz po wprowadzeniu do prawodawstwa polskiego europejskich przepisów, stopniowo zmieniło się podejście do powodzi. Od 2013 roku Unia Europejska nakłada na Polskę obowiązek aktualizowania map zagrożenia i map ryzyka powodziowego zgodnie z Dyrektywą Powodziową. Głównym celem dyrektywy powodziowej jest dążenie do zminimalizowania występowania zjawiska powodzi poprzez ustanowienie ram dla oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim.

Obecnie Wody Polskie realizują kolejny cykl planistyczny pod nazwą „Przegląd i aktualizacja planów zarządzania ryzykiem powodziowym” (PZRP). Najważniejszym celem PZRP, a zatem również ich aktualizacji, jest ograniczenie potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. Celem jest m. in. stworzenie systemów wczesnego ostrzegania, rekomendowanie budowy zbiorników retencyjnych i obwałowań, działania z zakresu naturalnej retencji oraz stworzenie instrumentów prawnych,  w tym właściwe planowanie przestrzenne na poziomie samorządowym, aby uniknąć planowania osiedli na terenach zalewowych.

Wszystkie działania są konieczne, aby zmniejszyć ryzyko powodziowe, ponieważ powodzie były, są i będą. A naszą rolą, jako Wód Polskich jest stworzenie zabezpieczeń, jak również edukacja na temat ryzyka, jakie niesie za sobą powódź, ponieważ świadomość społeczna w tym zakresie ma ogromne znaczenie w zmniejszeniu ryzyka i ewentualnych strat. Temu służy nasz nowy projekt STOP POWODZI, który ruszył wiosną tego roku. Obok programu STOP SUSZY!, jest jednym z kluczowych działań, jakie realizujemy.

Wydział Komunikacji Społecznej
PGW Wody Polskie