Wyjaśnienie wątpliwości dotyczących ustalania opłaty za usługi wodne za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej w przypadku, gdy wody opadowe lub roztopowe są odprowadzane z nieruchomości do wód lub do urządzeń wodnych przy pomocy wewnętrznego systemu kanalizacji deszczowej, istniejącego na danej nieruchomości. 

W myśl art. 34 pkt 4 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne (Dz.U. z 2018 r. poz. 2268, dalej jako: „Prawo wodne”) szczególnym korzystaniem z wód jest wykonywanie na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m² robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie naturalnej retencji terenowej przez wyłączenie więcej niż 70% powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej.

Przedmiotowe szczególne korzystanie z wód objęte zostało obowiązkiem opłatowym, co wynika z art. 269 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego. Powołany przepis stanowi, że opłatę za usługi wodne uiszcza się za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej na skutek wykonywania na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m² robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie naturalnej retencji terenowej przez wyłączenie więcej niż 70% powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej.

Warunkiem powstania obowiązku ponoszenia opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej jest takie zagospodarowanie nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m², którego skutkiem jest wyłączenie więcej niż 70% powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej. Dodatkowo końcówka przepisu art. 269 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego posługuje się zwrotem „na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej”. Prawo wodne nie wyjaśnia tego pojęcia, a zatem konieczne jest jego zdefiniowanie w procesie wykładni art. 269 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego. W przepisie art. 269 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego zwrot „obszar” funkcjonuje obok pojęcia „nieruchomość”. Kierując się zakazem wykładni synonimicznej, z której wynika, że różnym zwrotom umieszczonym w jednym akcie prawnym nie można nadawać tego samego znaczenia należy stwierdzić, że zwrotu „obszar” nie należy utożsamiać z pojęciem „nieruchomości”.

Z zawartej w art. 46 § 1 K.c. definicji nieruchomości wynika, że są nimi części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Przepisy Prawa wodnego wielokrotnie odwołują się do powierzchni obszarów rozumianego jako ograniczona część przestrzeni. Dotyczy to m.in. obszarów dorzeczy (art. 16 pkt 31), obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (art. 16 pkt 33), obszarów szczególnego narażenia powodzią (art. 16 pkt 34), regionów wodnych (art. 16 pkt 46), zlewni (art. 16 pkt 77). Każde z tych pojęć zasadniczo odnosi się do większych powierzchniowo obszarów (por. M. Białek, D. Chojnacki, T. Grabarczyk "Opłaty za usługi wodne w nowym prawie wodnym", wyd. z 2018 r., rozdział II pkt 7.3,  Legalis C.H.BECK, Warszawa 2018, Wydanie I).

Za obszar należy zatem uznać taką część powierzchni, która jest większa od nieruchomości i która obejmuje oprócz nieruchomości, dodatkowo części powierzchni ziemskiej, które sąsiadują z nieruchomością.

Przepis art. 269 ust. 1 pkt 1 in fine Prawa wodnego wiąże system kanalizacji otwartej lub zamkniętej  z obszarem, a nie z nieruchomością. Wynika to wprost z jego treści, w której jest mowa o obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej. Przy czym samo funkcjonowanie systemu kanalizacji otwartej lub zamkniętej na obszarze jest niewystarczające do przyjęcia, że zachodzi negatywna przesłanka do ponoszenia opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej.  Dodatkowo konieczne jest przyłączenie nieruchomości do funkcjonującego na danym obszarze systemu kanalizacji otwartej lub zamkniętej. Podstawą do sformułowania takiego wniosku jest brzmienie przepisu art. 269 ust. 1 pkt 1 in fine Prawa wodnego, który określając przesłanki, od których zależy obowiązek opłatowy wymaga nieujęcia w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej.  Inaczej rzecz ujmując z istnieniem systemu kanalizacji otwartej lub zamkniętej na obszarze oraz przyłączeniem nieruchomości do takiego systemu wiąże się brak obowiązku ponoszenia opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że obowiązek poniesienia opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej powstaje w przypadku kumulatywnego spełnienia następujących przesłanek:

• powierzchnia nieruchomości, która przekracza 3500 m²;
• wyłączenie więcej niż 70% powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na skutek wykonania robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie naturalnej retencji terenowej;
• nieujęcie nieruchomości w funkcjonujący na danym obszarze system kanalizacji otwartej lub zamkniętej.

Funkcjonowanie na nieruchomości zagospodarowanej w sposób, który doprowadził do zmniejszenia naturalnej retencji terenowej wewnętrznego systemu kanalizacji otwartej lub zamkniętej, który służy do odprowadzania do wód lub do urządzeń wodnych - wód opadowych lub roztopowych z danej nieruchomości nie jest wystarczające do przyjęcia, że w takim przypadku brak jest obowiązku ponoszenia opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej.

Bez wpływu przy tym na obowiązek opłatowy za szczególne korzystanie z wód, o którym mowa
w art. 34 pkt 4 Prawa wodnego pozostaje fakt ponoszenia opłaty za usługę wodną polegającą na odprowadzaniu do wód – wód opadowych lub roztopowych, po ich uprzednim ujęciu w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo w systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast. Oba przedstawione przypadki stanowią różne korzystanie z wód, które w różny sposób oddziałuje na środowisko i wolą ustawodawcy każde z nich objęte zostało opłatą za usługi wodne. W przypadku szczególnego korzystania z wód opłatę ponosi się za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej, a w przypadku korzystania z usługi wodnej opłatę ponosi się za odprowadzanie do wód - wód opadowych lub roztopowych.

Korzystanie z nieodpłatnej usługi wodnej polegającej na odprowadzaniu wód opadowych lub roztopowych do urządzeń wodnych, po ich uprzednim ujęciu w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo w systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast również nie stanowi okoliczności wyłączającej obowiązek ponoszenia opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej.