PGW Wody Polskie ogłasza kolejne przetargi na inwestycje retencji korytowej, której zadaniem jest poprawa bilansu wodnego na terenach rolniczych. Z powodu postępującej suszy ogółem na ten cel przeznaczono dodatkowe 154,7 mln zł na realizację 645 zadań inwestycyjnych na terenie całej Polski. Tylko w tym roku nakłady na te działania wyniosą 60 mln zł! 

Na przestrzeni ostatnich pięciu lat, w czterech odnotowano w Polsce susze. Obserwacje na przestrzeni lat pokazują, że zjawiska te mają tendencje do wydłużania się i zmian w czasie i przestrzeni. W ramach przeciwdziałania skutkom suszy Wody Polskie już realizują inwestycje, które wpływają na poprawę bilansu wodnego kraju. Na ten cel w 2020 roku przeznaczono ponad 2 mld zł. Dodatkowo 380 mln zł zabezpieczono na prace utrzymaniowe, które obejmą ponad 4 tys. zadań. Tylko kompleksowe inwestycje w działania proretencyjne mogą przynieść wymierne skutki w przeciwdziałaniu suszy.

• Ilość zmagazynowanej wody w istniejących zbiornikach retencyjnych w Polsce wynosi ok. 4 mld m³, co stanowi ok. 6,5% objętości średniorocznego odpływu rzecznego.

• Plan przeciwdziałania skutkom suszy i Program przeciwdziałania niedoborowi wody zakłada zwiększenie wskaźnika retencji do 15% średniego rocznego odpływu!

• Wody Polskie w ciągu najbliższych 3 lat przeznaczą dodatkowe 154,7 mln zł na realizację inwestycji poprawiających bilans wodny na terenach rolniczych, dzięki przywracaniu funkcji nawadniającej w istniejących systemach melioracyjnych oraz zwiększenia retencji korytowej w rzekach i kanałach. Tylko w tym roku nakłady na te działania wyniosą 60 mln zł! 

• Działania inwestycyjne w retencję korytową pozwolą zwiększyć wskaźnik retencji nawet o 1%! To innowacyjne działanie przyniesie duże korzyści retencyjne przy relatywnie niskich kosztach.

Bez inwestycji w retencję nie możemy skutecznie przeciwdziałać suszy. Kluczowym znaczeniem dla rolnictwa jest dostępność wody w okresach suszy, co zapewni odtworzenie dwufunkcyjności obiektów melioracyjnych. W tym celu Wody Polskie wraz Ministerstwem Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, samorządami i spółkami wodnymi skupiającymi rolników wdrażają program kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych.

To nowatorskie podejście, realizowane w ramach działań programu STOP SUSZY! które ma na celu poprawić zdolności retencyjne cieków i obiektów piętrzących. Wszystkie działania z zakresu retencji korytowej muszą być bardzo szczegółowo opracowane w fazie projektu, są to bowiem działania punktowe, rozproszone. Jednocześnie są bardzo efektywne, co pokazał pilotażowy program realizowany przez Zarząd Zlewni w Gryficach. W ciągu najbliższych 3 lat Wody Polskie planują realizację dedykowanych terenom rolniczym, na łączną kwotę 154,7 mln. Wdrożenie inwestycji z zakresu retencji korytowej w zlewniach rolniczych pozwoli na zatrzymanie dodatkowych 32,5 mln m³ wody w zlewniach rzecznych, co przełoży się na wzrost krajowego wskaźnika retencji wód nawet o 1%. To świetny wynik, patrząc na niską kosztochłonność tych działań. Przy stosunkowo niskich nakładach finansowych zauważalnie poprawi się bilans wodny tych terenów.

Rys. 1-2. Retencja korytowa w zlewni rolniczej pokazana na rzece o znacznym przepływie. Urządzenie piętrzące - jaz, retencjonuje wodę w korycie na odcinku połączonym z systemem rowów, dzięki czemu możliwe jest wprowadzenie wód do systemu rowów, zatrzymanie ich dzięki mniejszym obiektom piętrzącym na czas niżówek oraz bezpieczne odprowadzenie wód w czasie opadów. 

Dzięki działaniom w ramach retencji korytowej, przywrócona zostanie dwufunkcyjna rola urządzeń melioracyjnych, która zapewni odprowadzanie wód z pól i użytków rolnych w czasie opadów, ale również retencję wód w okresach suszy. Spowolnienie odpływu wód w rzekach zwiększy retencję wód w ich korytach, umożliwiając zachowanie przepływów środowiskowych w okresach niżówkowych. Właśnie wtedy, na wybranych rzekach i kanałach będzie prowadzone czasowe podpiętrzanie wód z wykorzystaniem jazów, zastawek i innych urządzeń piętrzących. Podniesienie poziomu wody w ich korytach pozwoli na przekierowanie wód do systemów rowów melioracyjnych połączonych z tymi ciekami. Efektem będzie wzrost poziomu wód gruntowych na okolicznych terenach.

Tam, gdzie będzie to możliwe, zostanie wprowadzana roślinność ekotonowa[1], tworząca strefy buforowe wzdłuż rzek i rowów, wspomagająca naturalną retencję wód, bioróżnorodność, mikroklimat, a także, co ważne szczególnie w zlewniach rolniczych - redukująca spływ biogenów do wód. To kompleksowe podejście gospodarowania wodami, łączące aspekt gospodarczy i środowiskowy w przeciwdziałaniu skutkom suszy rolniczej.

Dzięki tym działaniom zwiększy się udział wód, które są gromadzone w sposób rozproszony, co przełoży się na poprawę stosunków wodnych. Działania te promują zrównoważoną gospodarkę wodną na terenach rolnych, zabezpieczając dostępność wód w okresie niedoboru opadów, zapewniając swobodny spływ wód z obiektów melioracyjnych do rzek i kanałów, w okresie nadmiaru opadów. To inwestycje przywracające dwufunkcyjność systemów melioracyjnych.

Sterowanie poziomem wód w korytach rzek i kanałów połączonych z systemem rowów melioracyjnych umożliwi napełnienie wodą rowów w czasie suszy oraz odprowadzanie jej nadmiaru w okresach intensywnych opadów i roztopów. Dzięki tym działaniom woda odcinkowo wypełni koryta rzek, a następnie będzie kierowana i zatrzymywana w systemach rowów przez urządzenia piętrzące, np. przepusto-zastawki. Dzięki temu na pobliskich terenach podniesie się poziom wód gruntowych, a zatrzymanie wody w górnych partiach zlewni zapobiegnie nadmiernemu spływowi z gruntów rolniczych i leśnych, co ma kluczowe znaczenie w zmniejszaniu kosztów związanych z wypłatami rekompensat spowodowanych skutkami suszy rolniczej.

Pilotażowy program zwiększania retencji korytowej z wykorzystaniem systemów melioracyjnych jest wdrażany w zlewni rzeki Regi i Dziwny w województwie zachodniopomorskim. Działania obejmują 20 rzek i 53 kanałów, w tym budowę i odbudowę systemu jazów, 146 sztuk progów i zastawek.[2] Z uwagi na zwiększające się zagrożenie suszą, pracownicy Wód Polskich podjęli działania w terenie, mające na celu poprawę retencji wód w rzekach przy pomocy zastawek lub zamknięć na funkcjonujących małych obiektach piętrzących znajdujących się w zarządzie Wód Polskich. Tym sposobem, tylko na obszarze Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, dzięki bezinwestycyjnym działaniom udało się zatrzymać w korytach małych rzek dodatkowo 17 028 m³ wody.

W najbliższym czasie ruszą prace remontowe i przebudowa istniejących małych urządzeń piętrzących, w celu umożliwienia retencjonowania wody na obszarze całego kraju. Weryfikowane są miejsca, sprzyjające wykonaniu nowych lub odbudowie małych obiektów piętrzących dla uzyskania najlepszych efektów.

 Efekt prac wykonanych przez pracowników Nadzoru Wodnego w Pleszewie na Błotni. Fot. Wody Polskie

Łagodzenie skutków suszy i bezpieczeństwo powodziowe osiągniemy przez inwestycje w retencję wód. W Polsce w zbiornikach retencjonuje się 6,5% wody, a w Hiszpanii ponad 45%. W ramach Planu przeciwdziałania skutkom suszy i Programu zapobiegania niedoborowi wody poziom krajowej retencji wód do roku 2030 ma osiągnąć 15% średniego rocznego odpływu. Zmiana struktury opadów wymusza na nas wdrożenie inwestycji, które pozwolą nam umiejętnie zagospodarować każdą kroplę wody już momencie, gdy spada na ziemię. Tylko działania kompleksowe, łączące elementy retencji naturalnej i sztucznej oraz działania techniczne i nietechniczne będą skuteczną odpowiedzią na problem suszy w Polsce.

Joanna Sasal

Wydział Edukacji Wodnej

PGW Wody Polskie

[1] https://www.wody.gov.pl/mala-retencja/retencja-korytowa/strefy-buforowe

[2] https://www.wody.gov.pl/mala-retencja/retencja-korytowa/retencja-korytowa-przywroci-funkcje-nawadniajace-systemow-melioracyjnych-wywiad