Wody Polskie w ramach działań mających na celu zwiększenie zdolności retencji glebowej - bioretencji realizują projekt pod nadzorem naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie i Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej o nazwie "Łąki kwietne wzdłuż trasy rowerowej w dolinie Bystrzycy w Lublinie". 

Łąki kwietne w dolinie rzeki Bystrzycy zachwycają kolorami i zapachem. Dają roślinom i zwierzętom znakomite warunki do życia, a mieszkańcom Lublina możliwość bliższego obcowania z naturą. To azyl nie tylko dla ponad 30 gatunków roślin ale źródło pożywienia i schronienia dla owadów, ptaków, gryzoni i żab. Łąki kwietne to oszczędność dla miejskiego budżetu. Nie wymagają nawożenia, ani częstego koszenia. Zwiększają zdolność retencji glebowej i oczyszczają powietrze.

 

Cel projektu

Głównym celem projektu było utworzenie łąk kwietnych na kilku odrębnych powierzchniach w dolinie rzeki Bystrzycy z założeniem, że efektem tego działania będzie:

• zwiększenie zdolności retencji glebowej,
• zwiększenie bioróżnorodności zarówno florystycznej jaki i faunistycznej,
• zwiększenie walorów estetycznych i krajobrazowych terenów położonych wzdłuż trasy rowerowej nad rzeką Bystrzycą,
• redukcja zanieczyszczenia powietrza.

 

 Z lewej: ścieżka rowerowa nad rzeką Bystrzycą w Lublinie. Z prawej: dolina rzeki Bystrzycy (Fot. M. Kolejko)

 

Realizacja

Łąki kwietne założono w kwietniu 2020 roku wzdłuż trasy rowerowej w dolinie Bystrzycy w Lublinie na 6 poletkach o nieregularnym, nerkowatym kształcie o powierzchni od 65 do 90 m². W skład prac wchodziły następujące działania: wykoszenie powierzchni, wycięcie i usunięcie starej darni, spulchnienie gleby (glebogryzarka), oczyszczenie i wyrównanie powierzchni, rozrzucenie żyznej ziemi, wałowanie, nawożenie i siew nasion. Najważniejszym czynnikiem po założeniu łąk kwietnych są odpowiednie warunki siedliskowe oraz zabiegi pielęgnacyjne. Okres po założeniu łąk kwietnych (maj, czerwiec) charakteryzował się dużą ilością opadów oraz równomiernym ich rozkładem, co stworzyło dobre warunki do kiełkowania nasion oraz wzrostu i rozwoju siewek. W tych miesiącach zaobserwowano zwiększające się zadarnienie powierzchni, zwłaszcza przez wysiane gatunki.

 

Ryc. 1. Lokalizacja stanowisk od strony zapory.	Ryc. 2. Lokalizacja stanowisk od strony mostu kolejowego

 

Zastosowano kompozycję 2 mieszanek składającą się z ponad 30 gatunków, wśród których dominowały byliny, z pewnym udziałem gatunków dwuletnich i jednorocznych. W skład mieszanek wchodziły, m.in. bukwica zwyczajna Stachys officinalis, brodawnik zwyczajny Leontodon hispidus, cieciorka pstra Securigera varia, chaber bławatek Centaurea cyanus, chaber driakiewnik C. scabiosa, chaber łąkowy C. jacea, cykoria podróżnik Cichorium intybus, czarcikęs łąkowy Succisa pratensis, dziewanna pospolita Verbascum nigrum, dziewanna wielkokwiatowa V. densiflorum, jastrun właściwy Leucanthemum vulgare, krwawnik pospolity Achillea millefolium, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, lepnica rozdęta Silene vulgaris, łyszczec nadobny Gypsophila elegans, kozibród łąkowy Tragopogon pratensis, mak polny Papaver rhoeas, marchew zwyczajna Daucus carota, maruna nadmorska Tripleurospermum maritimum, mydlnica lekarska Saponaria officinalis, ogórecznik lekarski Borago officinalis, ostrzeń pospolity Cynoglossum officinale, rumian żółty Cota tinctoria, syn. Anthemis tinctoria, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, szałwia łąkowa Salvia pratensis, świerzbnica polna Knautia arvensis, wiesiołek Oenothera, wyka kosmata Vicia villosa, wyka brudnożółta V. grandiflora, zawciąg pospolity Armeria maritima, żmijowiec babkowaty Echium plantagineum, żmijowiec zwyczajny E. vulgare.

W mieszance znajdują się gatunki typowo łąkowe takie jak: jastrun właściwy, czarcikęs łąkowy, świerzbnica polna, marchew zwyczajna czy kozibród łąkowy, jak również polne: maruna bezwonna, mak polny, chaber bławatek, cykoria podróżnik. Wysiane rośliny w większości stanowią źródło pożywienia dla owadów, ptaków, gryzoni. Zawierają w kwiatach dużo nektaru tj. bukwica zwyczajna, chaber bławatek, ogórecznik lekarski, szałwia łąkowa, wyka, żmijowiec. Dostarczają również wysokobiałkowy pyłek (dziewanna pospolita, krwawnik pospolity, rumian żółty) oraz nasiona. Rośliny na łące kwietnej są różnorodne posiadają kwiaty o różnej budowie morfologicznej i barwie. W ten sposób zapewnią pokarm wielu grupom zapylaczy – pszczołom, motylom, muchówkom. Unikano wysiewu roślin ozdobnych o pełnych kwiatach, w mieszance dominują głównie gatunki roślin flory polskiej zapewniające ciągłość kwitnienia przez cały sezon wegetacyjny.

  

Pierwsze efekty

Pierwsze młode rośliny pojawiły się w drugim tygodniu czerwca. Były to siewki roślin jednorocznych i dwuletnich takich jak: żmijowiec zwyczajny Echium vulgare, mak polny Papaver rhoeas. W pierwszym tygodniu lipca obserwowano młode rośliny większości wysianych roślin, a zwarcie roślinności wynosiło wówczas 95%. Pierwsze gatunki roślin rozpoczęły kwitnienie w drugim tygodniu lipca i był to: chaber bławatek Centaurea cyanus, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, lepnica rozdęta Silene vulgaris, mak polny Papaver rhoeas, maruna bezwonna Tripleurospermum maritimum i jastrun właściwy Leucanthemum vulgare. W drugiej połowie lipca kwitły: łyszczec nadobny Gypsophila elegans, ogórecznik lekarski Borago officinalis i żmijowiec babkowaty Echium plantagineum. W płatach łąk kwietnych będą również gatunki starej darni, których nasiona lub rozłogi pozostały w glebie. Należy pamiętać, że łąki kwietne, zwłaszcza złożone z bylin (roślin wieloletnich) osiągają pełnię kwitnienia w 2 lub 3 roku. Wówczas charakteryzują się największymi walorami krajobrazowymi. Gatunki, które zakwitły w lipcu tego roku są w większości gatunkami jednorocznymi.

W pierwszym roku po założeniu łąk kwietnych bardzo ważna jest ich pielęgnacja, zwłaszcza w przypadku pojawienia się chwastów, czyli gatunków niepożądanych. Jeżeli pojawiają się chwasty, łąkę kwietną należy wykosić 1, 2 lub 3 razy na wysokość 10 cm. Zabieg taki eliminuje chwasty jednoroczne, w tym również wysiane w mieszance gatunki polne, takie jak mak polny, ale sprzyja rozwojowi wieloletnich gatunków łąkowych. Aby zachować wszystkie gatunki, można kosić połowę powierzchni, np. z większą ilością chwastów, a drugą część dopiero po zawiązaniu nasion przez gatunki jednoroczne. Wówczas stosujemy „kompromis” zachowując większą pulę gatunków na łące kwietnej.

 

Ryc. 3. Aspekt czerwcowy, 7 czerwca 2020 (1) (Fot. M. Kulik)	Ryc. 4. Aspekt czerwcowy, 7 czerwca 2020 (2) (Fot. M. Kulik)

  

Ryc.5. Aspekt czerwcowy, 17 czerwca 2020 (Fot M. Kulik)	Ryc.6. Zadarnienie powierzchni 4 lipca 2020 (Fot. M. Kulik)

  

 Charakterystyka zakwitłych gatunków

• Chaber bławatek Centaurea cyanus: roślina jednoroczna. zapylana przez motyle, muchówki, błonkówki. Owoce rozsiewane są przez wiatr i mrówki, zachowując zdolność kiełkowania przez 5‒10 lat. Preferuje siedliska ubogie w wapń, występuje na nieużytkach, przydrożach i ugorach (ryc. 7, 8, 10, 11).
• Mak polny Papaver rhoeas: roślina jednoroczna, kwitnie od maja do sierpnia, nasiona zachowują zdolność kiełkowania przez 30-40 lat. Siewki jesienne przezimowują i wiosną wznawiają rozwój. Jest gatunkiem azotolubnymm. Zasiedla uprawy zbóż oraz rzepaku na różnych typach gleb oraz siedliska ruderalne. Roślina odporna na zanieczyszczenia (ryc. 7, 8, 10, 11).
• Jastrun właściwy Leucanthemum vulgare: roślina wieloletnia, owadopylna, kwitnie od czerwca do sierpnia. Występuję na suchych łąkach, brzegach lasów, zaroślach, miedzach. Roślina umiarkowanie światłolubna, preferuje gleby świeże, żyzne, o odczynie obojętnym (ryc. 10, 11).
• Ogórecznik lekarski Borago officinalis: roślina uprawna, lecznicza i miododajna. Uprawia się wyłącznie z nasion wysianych wczesną wiosną. Roślina preferuje gleby średniozwięzłe i żyzne, w dobrej kulturze i dostatecznie wilgotne. Nie wymaga specjalnej pielęgnacji. Zwykle rozsiewa się sam. Nie ma specjalnych wymagań klimatycznych, ale ważny jest przebieg warunków pogodowych. Częste i obfite deszcze utrudniają oblot owadów i zapylanie, co przekłada się na plon nasion (ryc. 12, 13).
• Łyszczec nadobny Gypsophila elegans: roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do sierpnia. Wymaga stanowiska słonecznego, gleb przepuszczalnych, piaszczystych, o odczynie zasadowym (ryc. 12, 14).
• Żmijowiec babkowaty Echium plantagineum: roślina jednoroczna, ciepłolubna, pochodząca z basenu Morza Śródziemnego. Kwitnie od czerwca do października. Od niedawna uprawiana jest na potrzeby przemysłu zielarskiego. Olej z nasion jest źródłem cennych dla zdrowia kwasów omega 3. Gatunek ten jest bardzo chętnie oblatywany przez pszczołę miodną. Preferuje stanowiska słoneczne, glebę lekką, przepuszczalną, umiarkowanie wilgotną (ryc. 14).

 

Ryc.7. Aspekt lipcowy - kwitną gatunki jednoroczne, 13 lipca 2020 (1) (Fot. A. Dąbrowska)	Ryc.8. Aspekt lipcowy - kwitną gatunki jednoroczne (chaber bławatek, mak polny), 13 lipca 2020 (2) (Fot. A. Dąbrowska)

  

Ryc.9. Aspekt lipcowy 13 lipca 2020 (Fot A. Dąbrowska)	Ryc.10. Aspekt lipcowy (chaber bławatek, mak polny, jastrun właściwy), 20 lipca 2020 (Fot. A. Dąbrowska)

  

Ryc.11. Aspekt lipcowy (chaber bławatek, mak polny, jastrun właściwy, maruna bezwonna, komonica zwyczajna) 20 lipca 2020 (Fot. A. Dąbrowska)	Ryc.12. Aspekt lipcowy (ogórecznik lekarski i łyszczec nadobny), 20 lipca 2020 (Fot. A. Dąbrowska)

 

Ryc.13. Aspekt lipcowy (ogórecznik lekarski), 20 lipca 2020 (Fot. A. Dąbrowska)	Ryc.14. Aspekt lipcowy (żmijowiec babkowaty i łyszczec nadobny), 20 lipca 2020 rok (Fot. A. Dąbrowska)

 

Ocena aspektu jesiennego

Rok założenia łąk kwietnych charakteryzował się dużą ilością opadów oraz równomiernym ich rozkładem, co wpłynęło na pozytywne efekty związane z kiełkowaniem nasion oraz wzrostem i rozwojem siewek. W runi łąk kwietnych założonych wzdłuż trasy rowerowej w dolinie Bystrzycy w okresie letnim dominowały gatunki wysiane, a najobficiej kwitły chaber bławatek Centaurea cyanus, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, mak polny Papaver rhoeas, maruna bezwonna Matricaria perforata i jastrun właściwy Leucanthemum vulgare.

Do obsiewu 6  powierzchni łąk kwietnych zastosowano dwie mieszanki nasion: 1 mieszanka (Achillea millefolium, Agrimonia eupatoria, Anthemis tinctorial, Armeria maritima, Centaurea jacea, Centaurea scabiosa, Cichorium intybus, Coronilla varia, Cynoglossum officinale, Daucus carota, Echium vulgare, Knautia arvensis, Leontodon hispidus, Leucanthemum vulgare, Lotus corniculatus, Matricaria perforata, Oenothera sp., Papaver rhoeas, Salvia pratensis, Saponaria officinalis, Succisa pratensis, Tragopogon pratensis, Verbascum nigrum, Verbascum thapsiformae, Vicia grandiflora, Vicia villosa), 2 mieszanka (Borago officinalis, Calendula officinalis, Centaurea cyanus, Coreopsis tinctoria, Cosmos bipinnatus, Dracocephalum moldavica, Echinacea purpurea, Echium plantagineum, Fagopyrum acutatum, Gypsophila elegans, Leucanthemum vulgare, Linum usitatissimum, Lotus corniculatus, Melilotus albus, Melilotus officinalis, Melissa officinalis, Mirabilis jalapa, Nigella damascene, Papaver rhoeas, Phacelia tanacetifolia, Salvia officinalis, Thymus vulgaris, Trifolium incarnatum, Trifolium pratense).

W skład mieszanek nasion wykorzystanych do założenia łąk kwietnych w dolinie Bystrzycy wchodziły różnorodne rośliny jednoroczne i wieloletnie, wśród których można wyróżnić gatunki łąkowe, ozdobne, lecznicze oraz miododajne. Większość gatunków łąkowych należy do rodziny motylkowatych. Kwitną one w drugim roku uprawy. Żyją w symbiozie z bakteriami brodawkowymi, które dostarczają roślinom azot, dzięki czemu lepiej rosną i rozwijają się. Wśród nich znajdują się koniczyna łąkowa Trifolium pratense i komonica zwyczajna Lotus corniculatus. Największą część w mieszance stanowiły rośliny ozdobne np.: kosmos podwójnie pierzasty Cosmos bipinnatus, pszczelnik mołdawski Dracocephalum moldavica, jastrun właściwy Leucanthemum vulgare, jeżówka purpurowa Echinacea purpurea czy nachyłek barwierski Coreopsis tinctoria. Mają one dekoracyjne kwiaty o różnym odcieniu barwy żółtej, pomarańczowej, różowej, niebieskiej i fioletowej. Niektóre z nich wydzielają przyjemny zapach. W okresie owocowania czarnuszka damasceńska Nigella damascena i len zwyczajny Linum usitatissimum mają dekoracyjne owoce. W mieszance znajdują się również rośliny stosowane w ziołolecznictwie i przemyśle farmaceutycznym, m.in.: szałwia lekarska Salvia officinalis, melisa lekarska Melissa officinalis, jeżówka purpurowa Echinacea purpurea, nagietek lekarski Calendula officinalis, czy ogórecznik lekarski Borago officinalis. Zastosowane na łąkę kwietną gatunki roślin charakteryzują się różnorodną budową morfologiczną kwiatów. Są wśród nich kwiaty wargowe, koszyczkowe, dzwonkowe i motylkowe. Dzięki temu łąki kwietne zwabiają większą grupę zapylaczy – pszczoły, motyle i muchówki, oferując im pyłek i nektar.

Podczas prowadzenia monitoringu pojawiały się pozytywne opinie rowerzystów i spacerowiczów na temat efektów estetycznych i krajobrazowych założonych łąk kwietnych, co świadczy o akceptacji społecznej tego typu działań. W związku z tym warto byłoby zamontować tablice edukacyjne prezentujące wkład łąk kwietnych jako „ekologicznych cegiełek” w zmniejszanie skutków suszy, zwiększanie bioróżnorodności, czy redukcję zanieczyszczenia powietrza.

Po okresie letnim konieczne było przeprowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych, aby w kolejnym roku w dalszym ciągu łąki kwietne pełniły swoją funkcję. Jesienne koszenie pielęgnacyjne wykonano 29 września 2020 roku. Zabieg ten miał na celu usunięcie chwastów jednorocznych oraz przekwitniętych części roślin wysianych, co zwiększyło walory estetyczne i krajobrazowe terenów położonych wzdłuż trasy rowerowej nad rzeką Bystrzycą. Po jesiennym koszeniu rośliny zregenerowały się, wzmocniły system korzeniowy, rozrosły się i pokryły całą powierzchnię poletek. W poszczególnych płatach dominowały gatunki wieloletnie, wysiane wiosną. Niewielką część zajmowały gatunki okolicznej flory. Okres jesienny charakteryzował się dużą ilością opadów oraz wyższą temperaturą w porównaniu do średnich wieloletnich charakterystycznych dla września i października. Po jesiennej inwentaryzacji stwierdzono około 56 gatunków roślin w każdym płacie. Część z nich zdążyła zawiązać i wysiać nasiona zwiększając bank nasion w glebie. Były to m.in. chaber bławatek Centaurea cyanus, jastrun właściwy Leucanthemum vulgare, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, kosmos podwójnie pierzasty Cosmos bipinnatus, łyszczec nadobny Gypsophila elegans, ogórecznik lekarski Borago officinalis, mak polny Papaver rhoeas czy żmijowiec babkowaty Echium plantagineum.

Łąki kwietne wyróżniają się największymi walorami krajobrazowymi w 2 lub 3 roku po założeniu, kiedy pełnię kwitnienia osiągają rośliny wieloletnie. Do założenia łąk kwietnych wzdłuż trasy rowerowej w dolinie Bystrzycy wykorzystano mieszanki, zawierające głównie nasiona gatunków wieloletnich. Efekty kwitnienia tych roślin powinny być widoczne w kolejnych sezonach wegetacyjnych, zakładając stosowanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych.

 

Efekty ekologiczne zaobserwowano już w roku założenia łąk kwietnych:

• zwiększenie bioróżnorodności (większa liczba gatunków roślin oraz różnorodność fauny, zwłaszcza bezkręgowców, w tym niezwykle pożytecznych owadów zapylających)
• zmniejszanie skutków suszy (mniejsza częstość koszenia terenów zieleni, które wymagają pielęgnacji)

​

Ryc. 15. Zadarnienie powierzchni oraz aspekt późnojesienny łąk kwietnych	Ryc. 16. Zadarnienie powierzchni oraz aspekt późnojesienny łąk kwietnych

 

Ryc. 17. Zadarnienie powierzchni oraz aspekt późnojesienny łąk kwietnych	Ryc. 18. Zadarnienie powierzchni oraz aspekt późnojesienny łąk kwietnych

 

Opracowanie:

dr hab. Mariusz Kulik, prof. UP, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Łąkarstwa i Kształtowania Krajobrazu

dr Agnieszka Dąbrowska, Ogród Botaniczny UMCS w Lublinie

 

Koordynacja:

dr Marcin Kolejko, ekspert w Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej w Lublinie